Federaal minister voor Energie Tinne Van der Straeten (Groen) kent de intergouvernementele organisaties (IGO’s) rond haar beleidsdomein goed. Haar gehele termijn lobbyde ze zeer intensief bij al die verdragsorganisaties waar ze als regeringslid een stoel aan de tafel had. En hoewel de meeste van die organisaties een tamelijk obscuur leven leiden en nauwelijks een burger ooit van hen hoorde had dit gevolgen voor de burger in ons land.

Het opvallendste waren haar deelnames aan de Energieraden van de Europese Unie. Zeker de laatste op 30 mei 2024 als minister in een regering van lopende zaken én dus voorzitster van die Energieraad omdat België het zesmaandelijks EU-voorzitterschap waarneemt.

In die Raad van de EU komen de ministers van de EU-lidstaten samen en onderhandelen ze EU-regelgeving. Dat gebeurt niet in unanimiteit zoals bij de zusterinstelling de Europese Raad, waar de regeringsleiders samenkomen. Op zich stellen die Europese ministerraden niet zoveel voor. Elke minister mag een doorstep interview geven voor het begin. Dat zijn tv-interviews bij journalisten van de openbare omroepen van de lidstaten. De EU betaalt die openbare omroepen voor die dienstverlening en zet die meteen online.

Vervolgens mag de minister handjes schudden en keuvelen met de collega’s terwijl fotografen in opdracht van de EU foto’s trekken die via de site van Consilium (de sjieke naam van de Raad) gratis verspreid worden (u vindt dergelijke foto’s in dit artikel). Daarna krijgt de tijdelijke voorzitter (een minister uit het EU-land dat het zesmaandelijks roterende voorzitterschap waarneemt) het woord en laat hij of zij de bevoegde Eurocommissaris de agenda toelichten. Vervolgens zijn er soms presentaties en mag elke lidstaat beurtelings 15 minuten praten.

Dan volgt een lunch. Daarna doen ze een tweede sessie. Soms vergaderen lidstaten met elkaar in aanpalende vertrekken.

Het echte werk gebeurt in de Coreper I en Coreper II, dat zijn ambtelijke onderhandelingen van de permanente vertegenwoordigers van de lidstaten aangevuld door kabinetsleden en ambtenaren uit die lidstaten.

Punt is dat het publiek daar geen weet van heeft en de minister dus kan doen alsof ze in de Energieraad echt onderhandelt over vanalles. Van der Straeten deed dat zeer gewiekst. En dat kon ze omdat de Belgische journalisten die Energieraden nauwelijks opvolgen.

De kunst bestaat er immers in om in de Belgische briefing room in de kelder van het Justus Lipsiusgebouw in de Wetstraat de journalisten een verhaal op de mouw te spelden over de deelname van de minister aan de Energieraad. Bijna geen enkele Belgische journalist zet ooit een voet in de briefing rooms van de andere lidstaten. Ook de afsluitende persconferentie door de voorzitter en het bevoegde lid van de commissie moet het meestal stellen zonder Belgische journalisten.

In het Signal-groepje van de woordvoerders van de Raad van de EU per onderwerp zitten nauwelijks Belgische journalisten. Via die Signal-groep houdt de woordvoerdersdienst van de Raad van de EU de journalisten op de hoogte van de agenda, de aanwezigen, wat besproken wordt, wanneer er pauzes zijn, wanneer de persconferentie zal plaatsvinden…

Bovendien verzorgt de Europese Commissie meestal daags tevoren een briefing over de agenda en het besproken beleid of de te nemen beslissingen. Daarbij delen ze dikwijls zogenaamde non-papers uit. Zo’n non-paper is een document dat eigenlijk niet bestaat. Dikwijls zeer uitgebreid en de hete hangijzers worden uitgelegd. Zoals bijvoorbeeld bij de hele discussie over de prijsplafonds voor gas (waar Van der Straeten fabeltjes vertelde aan de pers). De deelnemende journalisten mogen de sprekers of auteurs niet bij naam noemen. De afspraak is dat altijd over ‘een bron binnen de Europese Commissie’ of een ‘senior official‘ wordt gesproken of geschreven.

Gevolg is wel dat de journalist die dat echt wil op de hoogte is van wat werkelijk de standpunten zijn en welke belangen spelen. Op voorwaarde dat de journalist daar tijd in steekt om er naartoe te gaan of online die briefings te volgen.

Maar dat doen de meeste Belgische journalisten nooit. De Belgische journalisten lopen mee in het gevolg van de minister. Ze krijgen het tijdstip van de briefing van in dit geval Van der Straeten door via whatsapp of Belga. En het is niet de EU, maar de woordvoerder van de minister die dat regelt. Ze horen dus enkel de klok van de minister.

Zo kan het dus dat de minister een heel ander verhaal opdist over heroïsche strijd in de Energieraad en felle onderhandelingen met de Europese Commissie en andere lidstaten. Niemand die dat checkt. Ten eerste omdat de woordvoerder van de minister de gatekeeping doet en ten tweede omdat ze de werking van de EU niet door en door kennen. Het volstaat de volgende dag de kranten uit andere landen te raadplegen om te merken dat dit zo in bijna elke lidstaat werkt. In elk land verschijnt een compleet ander verslag van een Energieraad aangevuld met de feiten uit de persconferenties van de Commissie en de Raad zoals de internationale persagentschappen die verwerkten.

De framing van de Energieraad is dus de framing zoals de Belgische minister die wou geven. Wie dat niet doet (zoals de auteur van dit stuk) moet niet meer rekenen op persberichten, antwoorden en berichten over tijdstippen van de briefings. Wat uiteraard niet belet om bij delegaties van andere EU-lidstaten even naar de roddels over de Belgische minister te vissen en een misschien wel exacter beeld van zo’n Energieraad te krijgen dan de ‘brave’ journalisten van openbare omroepen en kranten.

Tot zover de Europese Unie (straks meer op het einde). Van der Straeten was zoals gezegd ook zeer actief bij andere IGO’s. Ik heb enkele jaren een cursus gegeven over IGO’s. Internationale intergouvernementele organisaties ontstaan om oplossingen te bieden voor problemen waarbij regeringen transnationale uitdagingen niet eenzijdig kunnen aanpakken. Die IGO’s hebben een institutioneel ontwerp. In mijn cursus noemde ik dat het nieuwe institutionalisme. En ze gebruiken een procedure voor hun beslissingsproces. Dat kan dan een vergadering, een raad, een parlement enzovoort zijn. Tenslotte vindt er interactie plaats tussen die IGO’s.

De definitie van een IGO luidt als volgt: Een IGO is organisatie met een eigen rechtspersoon op basis van een internationaal verdrag naar internationaal recht en met permanent doel en een eigen secretariaat onder leiding van een secretaris-generaal, waarvan de besluitvorming plaatsvindt binnen een vergadering of een andere vorm van overleg tussen de lidstaten die op basis van vrijwilligheid toetreden.

De oprichting is dus op basis van een internationaal verdrag. De IGO heeft een rechtspersoonlijkheid. Valt onder het internationaal recht (heeft soms zelfs een eigen gerechtshof).  Het lidmaatschap is vrijwillig. De IGO is een permanente organisatie en niet tijdelijk. De werking verloopt via een secretariaat (vandaar de secretaris-generaal) en een vergadering/overleg. Bij de EU is die secretaris-generaal een hoge ambtenaar die niemand kent. De vergadering kent iedereen, namelijk het Europees Parlement en het overleg dat zijn de ministerraden. Ook de NAVO heeft een parlementaire vergadering (waarvan Theo Francken (N-VA) ondervoorzitter is), net als de Raad van Europa (niet te verwarren met de EU die twee instellingen heeft die Europese Raad en Raad van de EU heten). Bij de Verenigde Naties enzovoort bestaan al die onderdelen ook.

Eén zo’n IGO is het Internationaal Energieagentschap (IEA), wat niet te verwarren valt met het International Atoomagentschap of International Atomic Energy Agency (IAEA) dat eveneens een IGO is.

Van der Straeten kent het IEA. In 2015 nam ze in Parijs (waar het gevestigd is) deel aan een jaarlijkse workshop over Greenhouse Gas Emission Trading. Eind 2021 wist ze zich te laten verkiezen tot één van de drie vice-voorzitters van de governing board van de IEA. Al die leden zijn minsters van lidstaten.

In maart 2022 was Van der Straeten zelfs voorzitter van ministeriele vergadering met Afrikaanse ministers over hoe geld naar Afrika kon gekanaliseerd worden voor investeringen in energienetwerken en ‘schone’ technologie.

Vanaf haar aantreden als minister lobbyde ze duchtig voor allerlei speaking opportunities, voorzitterschappen enzovoort binnen de IEA. In 2021 sprak ze over ‘inclusief energiebeleid’ en ‘people-centred clean energy transition’. In 2022 over schone energie in Afrika en in 2023 over energietransitie en zeldzame aardmetalen. Veel moet de lezer zich daar niet bij voorstellen. Het gaat telkens om 15 minuten tot drie kwartier spreken.

Bij de IEA zijn ze al heel blij als ze een minister uit een lidstaat vinden om voorzitter te zijn van een panelgesprek of om een speech te geven. Het is natuurlijk een vorm van netwerken en het levert altijd een post op X op die de indruk wekt dat de stem van de politica internationaal meetelt.

Maar er is een maar. Het IEA heeft een doel. Namelijk zoals hoger gesteld: oplossingen bieden voor bepaalde transnationale uitdagingen. En daarom maakt het IEA van elke lidstaat om de zoveel tijd een ‘review’. Dat zijn diepgaande ‘peer reviews of the energy policies of its member countries’. Rapporten dus over het energiebeleid van een land die door ambtenaren van het IEA geschreven worden op basis van input van de lidstaat en die door specialisten in andere lidstaten beoordeeld worden. Dat rapport formuleert vervolgens een aantal aanbevelingen voor het gereviewde land.

Dat rapport werd door de directeur van het IEA Fatih Birol en Tinne Van der Straeten in een livestream-persmoment voorgesteld. In dit geval in april 2022.

Het vervelende met dat rapport is dat kwatongen in de Belgische politiek, en meer bepaald binnen de federale regering, beweren dat Van der Straeten de aanbevelingen aan België manipuleerde. 31 mei toonde Vlaams minister van Energie Zuhal Demir (N-VA) in een tv-debat het bewijs. Van der Straeten had de passage over kernenergie laten verwijderen uit het rapport. Als verdediging voerde de partij Groen aan dat Demir ook suggesties had gedaan voor het rapport maar het IEA die blijkbaar niet belangrijk genoeg achtte om ze op te nemen.

Van der Straeten lobbyde zeer hard voor het IEA-rapport. Zo haalde ze op 26 februari 2022 de World Energy Outlook naar Brussel. Daar gaven Van der Straeten en Fatih Birol een speech. Dit is immers het spel van mekaar cameramomenten gunnen op elkaars evenementen.

De directie Energie van de FOD Economie presenteerde daar een ander rapport: de World Energy Outlook 2023. Het evenement was een samenwerking met de Energy Technology Club van Agoria (het Belgische bedrijfsleven dus). De belangrijkste sprekers waren Birol van het IEA en Van der Straeten. De hele dag draaide rond energietransitie en kritieke mineralen of zeldzame aardmetalen.

Eigenlijk was dat een World Energy Outlook-rapport van de IEA, maar de OESO betaalde en leverde de gegevens aan (en indirect dus de lidstaten van de OESO waaronder de afdeling van de FOD Economie onder Van der Straeten). De OESO verkoopt het rapport trouwens (en er kwam in oktober 2023 een nieuwere versie).  Ook de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO of OECD) is zo’n IGO. Eveneens in Parijs gevestigd.

Van der Straeten en Birol trekken sindsdien trouwens wel vaker samen op. Zo zaten ze op 4 december 2023 tezamen in een panelgesprek op de COP28 te Dubai. Thema van de dag:  ‘EU Energy Days: Powering the Clean Energy Transition’.  Birol als IEA-directeur en Van der Straeten spraken daar hun steun uit voor de ‘Clean Cooking Partnership EU-Africa’.

Ondertussen stichtte Van der Straeten in 2022 de Global Offshore Wind Alliance (GOWA). Een project dat ze trok met haar Deense collega (die eveneens vicevoorzitter is bij IEA). De nieuwe organisatie telt negen landen die 380 GW capaciteit beloven tegen 2030. GOWA wordt beheerd door IRENA het International Renewable Energy Agency. België en acht andere landen betalen de werking.  Irena is een IGO die als platform dient voor hernieuwbare energie. 168 landen en de EU zijn lid. De lancering van GOWA was een unieke kans voor zelfpromotie voor de minister. In praktijk blijkt GWEC, een internationaal promotievehikel voor de sector van de windenergie, achter GOWA te zitten. België gaat dus meebetalen voor de internationale public relations voor windmolenverenigingen op klimaattoppen en andere evenementen.

Een andere IGO waar minister Van der Straeten probeerde een rol te spelen was het Internationaal Energiehandvest (IEC), vaker bekend onder de oude naam Energy Charter Treaty (ECT). De Groenen willen dat de EU-landen uit deze IGO stappen. Zogezegd omdat die verdragsorganisatie (die nota bene in Brussel gevestigd is) investeringen in fossiele brandstoffen zou beschermen. De federale regering was altijd tegen de uitstap, net als de Vlaamse regering.

Als roterend EU-voorzitter en minister in een regering van lopende zaken slaagde Van der Straeten er niettemin in om de uitstap uit het IEC op 30 mei 2024 gestemd te krijgen op de Energieraad van de Europese Unie. Als voorzitter stemt België in principe niet omwille van de rol als ‘honest broker’, maar dat deden ze voor de gelegenheid wel.  Want in eentriomfantelijke post op X noemde Van der Straeten de beslissing unaniem. De EU stapt uit het IEC. Pikant detail de beschermingen binnen het IEC blijven nog twintig jaar geldig. Dus tot 2044.

De reden dan Tinne Van der Straeten onzichtbaar is in de verkiezingscampagne is allicht dat ze na haar termijn als minister van Energie de actieve politiek verlaat. Een postje bij een IGO is dan meestal een zeer zachte landing. Temeer omdat het meestal beter betaalt dan een ministerpost. Eén ding kan je zeggen: Ze pakt het erg methodisch aan.

Een opname van mijn vragen in de briefingroom over de prijsplafonds kan je hier beluisteren.