Tinne Van der Straeten loodste de EU uit het Energiehandvestverdrag, maar België blijft lid.

De Belgische regering is geen voorstander om uit het Energiehandvestverdrag te stappen. Toch loodste minister voor Energie Tinne Van der Straeten (Groen) als tijdelijk EU-voorzitter de EU en Euratom uit datzelfde verdrag. Pikant detail: België blijft wel lid, maar mag zich niet verzetten tegen de uitstap van de EU.

De Raad van de Europese Unie besliste tijdens de Energieraad van 30 mei onder voorzitterschap van Van der Straeten om uit het Energiehandvestverdrag te stappen. Daarmee haalde Van der Straeten een groene trofee binnen omdat die verdragsorganisatie investeringen in energie-infrastructuur beschermt en dus ook investeringen in energiecentrales op fossiele brandstoffen.

De Europese Commissie was na jarenlang lobbyen van klimaatactivisten al vragende partij om de werking te ‘moderniseren’. Dat liep in 2023 niet zo vlot. Het dossier zat muurvast. Vervolgens begonnen regeringen van EU-lidstaten met groenen of extreemlinkse partijen in de coalitie aan te kondigen om individueel uit het Energy Charter Treaty (ECT) te stappen.

In België zorgde de groene drang naar de uitstap trouwens voor spanningen met de Vlaamse Regering die ronduit tegen is, terwijl de Waalse en Brusselse regering met Ecolo groot voorstander zijn. Binnen de federale regering waren CD&V, MR, Open Vld tegen. Erger de federale ministers van die partijen vielen vijf dagen na de stunt uit de lucht. Ook bij oppositiepartij N-VA zijn ze ‘not-amused’ te horen wat Van der Straeten op de Energieraad klaarspeelde.

ECT is eigenlijk de oude naam. Hoewel ECT nooit opgedoekt werd, is de nieuwere naam International Energy Charter (IEC). Kortweg Energiehandvestverdrag. Met dat verdrag komt een eigen intergouvernementele organisatie met zetel in Woluwe. Het verdrag is geldig sinds 1998. Het doel was de investeringen in energie-infrastructuur te beschermen tegen ingrijpen van lidstaten. Het ging toen over investeringen in energiecentrales, energienetwerken enzovoort van bedrijven in andere landen.

Door de vrijmaking van de energiemarkt binnen de EU konden energiebedrijven plots investeren in andere landen. Dat was ontzettend nodig in de voormalige Oostbloklanden. Maar die immense investeringen moesten wel voor een bepaalde levensduur beschermd worden. Nadien traden steeds meer landen van buiten de EU toe tot het verdrag.

Een energiebedrijf kon daarom via een procedure bij het IEC staten aanklagen om haar investeringen te beschermen tegen onteigening, sluiting of andere vormen van beleid. Dat verloopt dan via een arbitrageprocedure bij de intergouvernementele organisatie opgericht door het Energiehandvestverdrag. Bedrijven kunnen zelfs naar internationaal recht aanzienlijke schadevergoedingen bedingen.

Hoewel dit bedoeld was om investeringen te beschermen tegen protectionisme of oneerlijke concurrentie door regeringen (die bovendien vaak aandeelhouder blijken in de nationale nutsbedrijven) vormde dit een doorn in het oog van klimaatactivisten. Door het klimaatbeleid moeten immers steenkoolcentrales, gascentrales enzovoort sluiten. Zelfs de sluiting van kerncentrales valt onder de bescherming van het verdrag.

Omwille van die transnationale bescherming waren naast de EU-lidstaten ook de Europese Unie en Euratom lid van het Energy Charter Treaty. Tijdens de jaarlijkse Energy Charter Conference (ECC) kunnen landen beleid binnen ECT/IEC aanpassen, maar dat duurde voor groenlinkse partijen en klimaatactivisten te lang.

Bij de volgende ECC zullen de EU en Euratom dus aankondigen hun deelname aan het verdrag op te zeggen. Op basis van de beslissingen in de Energieraad van 30 mei. Die beslissingen vormen de twee pijlers van een politiek compromis bekend als ‘Belgian roadmap on the Energy Charter Treaty’. Een dossier dat federaal minister voor Energie Tinne Van der Straeten (Groen) al maanden trekt als voorstander van de uitstap.

Merkwaardig is dat dit gebeurde tijdens de laatste Energieraad van het roterende Belgische EU-voorzitterschap. Merkwaardig, maar niet verassend. Het Europees Parlement had immers tijdens de laatste plenaire zitting in april al voor de terugtrekking gestemd. Zogezegd omdat het verdrag niet meer in overeenkomst zou zijn met het Akkoord van Parijs en de ambities rond de energietransitie van de EU.

Er was spoed mee gemoeid voor de groenen in de EU. De groenen dreigen bij de Europese verkiezingen zwaar te verliezen en ter rechterzijde is sprake om de Green Deal fors terug te schroeven of zelfs af te voeren.

Opvallend is wel dat lidstaten van de EU die in het verdrag willen blijven dit zondermeer kunnen. Wel verwacht de EU dat ze bij de volgende Energy Charter Conference – ergens eind 2024 – zullen stemmen voor de terugtrekking van de EU en Euratom en zich niet zullen verzetten tegen de modernisering van de verdragsorganisatie.

Het discours van zowel Van der Straeten als de Europese Commissie is dat België de EU uit een impasse heeft geholpen. Maar is dat wel zo? Heeft Van der Straeten niet vooral haar eigen groene agenda doorgedrukt? Een antwoord op die vraag is niet zo eenvoudig.

Op 7 juli 2023 diende de Europese Commissie bij de Raad van de EU haar voorstel in om uit het ECT te stappen. Dat viel op een koude steen. De argumentatie was dat het Energiehandvestverdrag niet zou stroken met de plannen voor de Green Deal en het Akkoord van Parijs. Toch diende de Commissie op 1 maart 2024 twee concrete voorstellen in bij de Raad.

Tijdens de Energieraad van 30 mei wist Van der Straeten de EU-lidstaten te bewegen om uit het Energiehandvestverdrag te stappen. Bizar is dat het unaniem gestemd is. Terwijl in de federale regering de meerderheid tegen die uitstap van België is. Maar voor de uitstap van de EU en Euratom zouden ze dus wel zijn?

Bovendien legt Van der Straeten de regel die de federale regering zichzelf oplegde naast zich neer. Als EU-voorzitter zou België zich steeds onthouden bij stemmingen. De federale regering beweerde in andere dossiers zoals de natuurherstelwet, waar de Vlaamse regering tegen was, niet mee te stemmen omdat ze als ‘honest broker‘ een onpartijdige voorzitter en tussenpersoon zou spelen. Dat is blijkbaar niet van toepassing in dit geval.

Dat zo’n symbooldossier van klimaatactivisten door een regering in lopende zaken via de omweg van de EU wordt beslecht lijkt straf. Met een minister die duidelijk een kant kiest die niet de lijn is van de federale regering of de meerderheid in de Kamer. En als kers op te taart pakte Van der Straeten op sociale media triomfantelijk uit met die prestatie.

En waarom? Omdat het blijkbaar absoluut voor de Europese en federale verkiezingen moest gebeuren. Wat betekent die uitstap nu? In praktijk bijna niks. Ondanks de uitstap blijft bescherming van gedane investeringen toch behouden tot 2044. Gedwongen bestaande of al vergunde energiecentrales sluiten zal nog steeds een vermogen kosten aan een regering of ze nu op fossiele brandstoffen werken of niet.

Een follow-up-verhaal kan u hier lezen.

Lees ook mijn eerdere artikels over het Energiehandvest op Doorbraak:

België stapt niet uit Energiehandvest ondanks groene hetze. Tinne Van der Straeten neemt vlucht vooruit in dossier van Internationaal Energiehandvest.

Zakia Khattabi misbruikt Internationaal Energiehandvest voor politieke samenzwering. Uitstap uit Internationaal Energiehandvest is groenlinkse technische knock-out.