Puzzelen om te dateren

Iedereen die met boeken, kaarten en klokken bezig is, kent het probleem van de datering. Een jaartal in Latijnse cijfers valt best mee al bestaan er rare typografische voorstellingen. Een leuke wetenswaardigheid zijn dan de chronogrammen. Bij een chronogram moet de lezer de Romeinse cijfers (de letters I, V, X, D, L, C en M dus) uit een vers nemen en deze lezen als een getal. Vreemd genoeg lukt dat zelden en in zo’n geval moeten alle Romeinse cijfers bij elkaar opgeteld worden om tot het jaartaal te komen.

Een mooi voorbeeld hiervan staat op de gevel van de abdij in Geldenaken (Jodoigne). In de blauwe steen staat daar te lezen: aD sYDera VoLat qUae aeDIfICarI CUraVIt. (zij die voor het gebouw zorgde is ten hemel opgenomen) 1776=DYDVLUDIICICUVI

In Terwaan (Thérouanne) dat door Keizer Karel vernietigd werd staat in een steen: DeLeTi MoRinI of 1553 de vreselijke datum dat een tweede Carthaagse verwoesting plaats vond.

Chronogrammen waren in de zeventiende en achttiende eeuw erg modieus. Vooral in de Nederlanden en het prinsbisdom Luik en omgeving. Het mag dan ook niet verbazen dat de klokkenmakers van de familie De Beefe er verschillende op hun horloges en tamboeren voor carillons achterlieten.

Ook de bekende cartograaf Blaeu gebruikte chronogrammen op zijn kaarten (op de afbeelding in de onderste cartouche). Op de gravure staat dus bij de Nieuwe ende waarachtighe beschrijvinghe der zeventien Nederlanden… dat de kaart van 1608 dateert. De getoonde kaart is echter een herdruk uit 1622.

In de Nassauschen laurencrans uit 1610 staat over de belegering van Oostende het volgende chronogram:

’t Belegh van Oostende passeert Troye en Carthago

Oostends langh belegh, ’t gewelt aldaer bedreven,

Met al die listigheyt, en mannelijcke feyten:

Soodanigh zijn, dat noch Troia, noch ’t verheeven

Carthago, met daer om d’eer sullen durven pleyten.

Bibliografie:

Orlers, Jan Jansz. en Van Haestens, Henrick, Den Nassauschen laurencrans, Leiden 1610

Orlers, Jan Jansz. en Van Haestens, Henrick Louisz., La Genealogie des illustres comtes de Nassau nouvellement imprimée, Amsterdam, Jan Jansz. (Joh. Janssonius I), 1624