Tijdens de Kamercommissie Energie op dinsdag wisselden de gespecialiseerde Kamerleden van gedachten met de federale minister van Energie Tinne Van der Straeten (Groen). Het ging over de vervijfvoudiging van de kosten voor het energie-eiland. De minister vond het te vroeg om ‘de stekker eruit te trekken’. De uitleg van de minister riep vooral vragen op over de rol van de federale energieregulator CREG. Patrick Bihet (MR) en Bert Wollants (N-VA) vroegen om een debat over de rol van de CREG.

Omdat de kosten voor het energie-eiland dreigen op te lopen van 2,2 miljard tot 7 of zelfs 9 miljard euro stelden verschillende parlementsleden vragen aan de minister. Vooral haar bewering dat ze de CREG zou vragen om die kosten uit de stroomfactuur van de huishoudens en bedrijven te houden vormde de aanleiding. Die kosten komen immers via de nettarieven op de facturen van gezinnen en bedrijven. Nettarieven die 81% stijgen in 2025 volgens commissielid Jean-Luc Crucke (Les Engagés). Voor energie-intensieve industriële bedrijven lopen de extra kosten in de miljoenen euro per jaar.

De meest voorkomende vraag was of het niet beter is het project uit te stellen. Een andere vraag was wanneer en hoe de minister op de hoogte gebracht werd van die prijsstijging.

Van der Straeten verwees naar een brief van de CREG gedateerd 20 juni, waar ze op 19 juli op antwoordde. Daarin waarschuwde de energieregulator voor een mogelijke aanzienlijke kostenstijging. Opvallend daarbij was dat de CREG vroeg om de cijfers met ‘strikte vertrouwelijkheid te behandelen’. Zogezegd omwille van financiële belangen bij Elia tijdens de aanbesteding van onderdelen van het project. Met die confidence nam de discussie plots een heel andere wending.

‘De CREG is verantwoording verschuldigd aan de Kamer…’

De minister voegde er fijntjes aan toe dat de CREG verantwoording verschuldigd is aan de Kamer en eigenlijk niet aan haar. De CREG informeerde dus de minister en niet het parlement. Uit de uitleg van de minister lijkt de suggestie te ontstaan dat CREG en Elia onder één hoedje speelden omwille van commerciële belangen van Elia. ‘De CREG is verantwoording verschuldigd aan de Kamer…’ waarmee ze impliceerde dat de Kamer haar werk moest doen qua toezicht op de CREG.

Bert Wollants (N-VA) wees erop dat het toezicht over de CREG door de Kamer niet werkt. ‘De Kamer moet het recht krijgen om vragen te stellen aan de CREG zoals Vlaamse parlement bij de Vlaamse energieregulator VREG’ klonk het. Patrick Bihet (MR) trad hem daarin bij en zag twee problemen: een communicatieprobleem en transparantieprobleem.

De CREG probeerde zonder transparantie samen met Elia het potje gedekt te houden. Elia verzweeg de enorme budgetoverschrijding en de CREG hielp daarbij. Uiteindelijk stuurde de CREG een vertrouwelijke brief aan de minister. De conclusie is dat indien dit niet uitgelekt was de CREG waarschijnlijk de investeringen had goedgekeurd en de burger had mogen betalen via zijn nettarieven op de stroomfactuur. Volgens Wollants was ingrijpen in dat geval onmogelijk.

De parlementairen van MR en N-VA besloten dus dat een debat over rol van de CREG moet worden gevoerd. En een debat over de kostenbeheersing van de projecten van Elia. De volgende commissievergadering willen de parlementsleden Elia en de CREG hierover aan de tand voelen.

Patrick Prévot (PS) betreurde dat ‘bepaalde partijen’ in het verleden ‘systematisch de uitbreiding van de bevoegdheden van de federale energieregulator CREG tegenhielden’. Hij vergat er wel bij te zeggen dat het toen over consumentenbescherming en sociale tarieven ging.

Het verklaart niet waarom Elia niet aan de alarmbel trok of waarom de minister niet ingreep.

De minister legde uit dat in dit dossier de rollen als volgt verdeeld zijn: de minister of regering maakt een politieke keuze, Elia voert uit en de CREG controleert. Dat verklaart natuurlijk waarom de CREG de minister een alarmerende brief schreef. Het verklaart niet waarom Elia niet aan de alarmbel trok of waarom de minister niet ingreep. Maar volgens de minister berust alles op verschillende interpretaties van dezelfde gegevens. De kosten zijn enorm, maar volgens de minister mag ‘de lange termijn’ niet uit het oog verloren worden.

Ondertussen deelde de minister mee dat Elia begon met een ‘interne audit’ over de budgettering van hun projecten. Wat duidt op het feit dat intern bij Elia de vraag ook bestaat hoe het project plots zoveel duurder kon uitvallen.

Niettemin bleef de minister het project van het energie-eiland verdedigen. Al gaf ze toe dat al voor de start van het project van het energie-eiland er een aantal ‘knipperlichten’ waren. De minister zei dat ze altijd ‘de hoop’ had dat het de goede richting zou uitgaan.

De ‘energiehub zit op kruispunt van doelstellingen’ voor de energietransitie klonk de uitleg. ‘In het licht van de consumptie zal het eiland noodzakelijk zijn’ verklaarde Van der Straeten. ‘De projecten dekken één derde van het Belgische verbruik in 2030. En dat is gelijk aan alle residentieel verbruik’ volgens de minister die het vergeleek met vier kernreactoren.

‘Je kunt uw zware industrie maar één keer verliezen.’

Daarna zei ze nog iets opvallends: ‘Je kunt uw zware industrie maar één keer verliezen’. En bij die merkwaardige uitspraak bleef het niet. De minister suggereerde dat Hitachi, Siemens en GE de prijzen manipuleren omwille van de grote vraag naar in DC-infrastructuur in Europa. Daar zag ze een rol voor ‘Europa’ weggelegd. Want ook de ‘algemene inflatie en de stijgende grondstoffenprijzen’ zouden een oorzaak zijn van de meerkosten.

Het energie-eiland is het prestigeproject van de minister. En om een stopzetting of pauze te counteren opperde ze iets heel opmerkelijks: namelijk dat het misschien beter is te stoppen met gigantische subsidies voor batterijprojecten en waterstofprojecten die finaal niet doorgaan. Dat geld ziet ze liever investeren in netwerkinfrastructuur waaronder het energie-eiland.

Conclusie

De conclusie is dat Van der Straeten eigenlijk de hete aardappel doorspeelde aan de energieregulator die de meerkosten wel moet goedkeuren en deze dus in de nettarieven droppen van gezinnen en bedrijven. De onafhankelijke regulator die in principe enkel uitleg moet geven aan het parlement. En het parlement beseft ineens dat dit niet of toch zeker niet transparant gebeurt. Daarmee zette ze zichzelf en Elia vakkundig uit de wind.