Bonhams in Parijs veilt vandaag een bijzonder intrigerend paneel. Schatting 10.000 tot 15.000 euro. Ze schrijven het lot toe aan de ‘Entourage de Adam van Noort (Anvers 1562-1641)‘. De tweede leermeester van Rubens voor wie even moest nadenken wie Van Noort ook weer was.

Het gaat hier over de hier al eerder besproken prediking van Johannes de Doper (Le sermon de saint Jean-Baptiste). Het schilderij is een olieverf op paneel en meet 89,4 x 187,1cm. De provenance zou een privé-verzameling in Spanje zijn.

Ze zeggen dus niet dat Adam Van Noort het schilderde. Ze associëren het met hem en via hem met Rubens. Een verkooptruc als een andere. Maar dat geeft ons wel de kans om eens over die schilder en over het schilderij te mijmeren. Van Noort werd als meester aanvaard in het Sint Lucasgilde van Antwerpen in 1587. Qua stijl en vooral thematiek kan dit paneel zelfs van voor 1587 dateren.

Van Noort is een quasi blanco meester. Los van het feit dat hij één jaar leermeester was van Peter Paul Rubens (1577-1640) en later van zijn schoonzoon Jacob Jordaens (1593-1678) weten we bijna niets over hem.

Maar de link met Jordaens geeft een kleine hint over het mogelijk waarom van de toeschrijving. Jordaens was geen katholiek. Zijn schoonvader allicht ook niet en laat een Johannes de Doper die predikt (en vaak Jezus aanwijst bij die gelegenheid) nu zo’n onderwerp zijn waar niet-katholieken interesse voor betoonden. Wederdopers meer dan lutheranen en calvinisten.

Alleen wederdoper zijn én er voor uitkomen was levensgevaarlijk. Zowel tussen katholieken als tussen calvinisten. Dopers werden gezien als anarchisten, als staatsgevaarlijke figuren met rare ideeën over bezit, eigendom en gezag (zowel kerkelijk als koninklijk of burgerlijk gezag).

In het Rubenhuis bezit men een prediking van Adam Van Noort. Compositorisch zijn er raakpunten, maar de stijl is toch opvallend anders. Opvallend is dat beide elementen overnemen van Maerten De Vos en andere Antwerpse schilders uit de tweede helft van de zestiende eeuw die dit onderwerp ooit aanvatten (zie elders op deze site).

Dus dit mooie paneel in best wel slechte staat is een fraai voorbeeld van een religieus genrestuk uit eind zestiende eeuw. In een fraaie stijl die Italianiserend oogt (maar niet maniëristisch zoals vaak verkeerdelijk wordt beweerd). Een logische stap naar de barok. Merk vooral de nog complete afwezigheid van chiaroscuro.

Geen lichteffecten, geen grote kleureffecten. Vooral figuranten die de kijker naar het schilderij aankijken. Wie goed kijkt zal zelfs enkele elementen (mogelijk) gepikt bij Bruegel opmerken. Een werk dat gemakkelijk twintig à dertig jaar ouder is.

De bewering dat het verwijst naar de hagenpreken uit 1566 zoals Russell Shorto (geroemd voor het boek over New Amsterdam en terecht verguisd voor zijn boek over Amsterdam) schreef, is onzin. En daar is één goed argument voor. Het onderwerp bestond al voor de hagenpreken. Zoals hier door Jan Sanders van Hemessen. Een voorbeeld trouwens van nazi-roofkunst die in het Louvre hangt.

In Brugge in het Groeningemuseum (Musea Brugge) hangt trouwens een goede kopie van de Bruegel uit Boedapest waarvan de echtheid onlangs nog maar eens bewezen werd. Die kopie werd onlangs gerestaureerd. Zeker een bezoekje waard.

Om terug te keren naar onze Adam Van Noort. De schilder was een dronkaard met een zwaar gemoed of temperament, soms gewelddadig volgens de ene bron, soms neerslachtig volgens de andere. Al wat we weten zijn natuurlijk roddels van bijna een eeuw na zijn dood. Uiteraard verwijs ik daarbij naar de Fransen De Piles en Félibien.

Veel werk van Adam Van Noort is er niet bekend. Maar hij schilderde vooral blijkbaar de verkoopsklassiekers uit Antwerpen. Zoals deze Driekoningen nu in het Rubenshuis.

Er bestaat een portret door Antoon Van Dyck. Ik geef hieronder een ander. Gewoon omdat daar een anekdote aan kleeft. De naam ‘Van Noort’ wordt uitgesproken als ‘vanoort’ en dat leverde al een problemen op qua spelling.

Een spelfout die zelfs op een prent uitgegeven door Adriaen Collaert naar ontwerp door Adam Van Noort opdook. Die dus al tijdens zijn leven voorkwam.

Op deze prent zie je heel goed dat Adam Van Noort in die traditie van de Antwerpse romanisten werkte. En dat laatste kan je ook zeggen van het vandaag te veilen paneel. Het past compleet in een traditie. En eigenlijk zijn belachelijke toeschrijvingen aan ‘entourage’, ‘navolger’ enzovoort dan compleet overbodig. We weten het niet en zullen het wellicht nooit weten. Al dat geneuzel leidt af van de pracht van het schilderij.