Ik was onlangs op de zeer boeiende boekpresentatie van Hak om die boom door Geert Berings in Gent. Daar ontspon zich onder de moderatie van uitgever Karl Drabbe een boeiende discussie met een professor Middeleeuwse geschiedenis, een gespecialiseerde jonge archeoloog (beiden van de UGent) en de auteur. De conclusie zou kunnen zijn dat we nauwelijks iets weten over de vroege Middeleeuwen in Vlaanderen (bedoeld wordt hier het oude graafschap) en dat wat we menen te weten meestal fout blijkt naarmate de wetenschap gegevens aanlevert.

Daarom dat het boek dat hier besproken wordt ‘Hak om die boom. Een verhaal van de kerstening in Vlaanderen’ de moeite loont. Het probeert nuance te brengen en doet dit op een vertellende toon gelardeerd met persoonlijke anekdotes. De schrijfstijl van de auteur vergt in het begin enig geduld, maar eens gewenning optreedt vlot het lezen zeer goed.

Op de school voor journalistiek leerden ze vroeger dat je altijd even de auteur moet voorstellen in een recensie. Bij deze: Geert Berings (1957) is op pensioen. Voordien werkte hij in de lerarenopleiding van een Gentse hogeschool als historicus.

Eén zinnetje komt meermaals voor in het boek: ‘Te mooi om waar te zijn!’ Die kritische kijk van Berings is wat maakt dat je blijft doorlezen.

Het boek valt in drie grote delen uiteen. Eerst de Scheldevallei voor de komst van Amandus. Vervolgens een stuk over Amandus en het derde deel gaat over wat we van Amandus in die Scheldevallei weten of juist niet weten. Wat deed ie daar?

De kerstening in onze contreien wordt toegeschreven aan de heilige Amandus. Een monnik en missionaris waar in heel Vlaanderen straten, parochies en katholieke scholen naar zijn genoemd. Maar wat weten we nu over die ‘heilige’`? De meeste informatie komt uit de heiligenlevens uit de Middeleeuwen die soms lang na ’s mans passage door de Scheldevallei geschreven werden. Daarvan moeten we alvast niet veel geloven, hoor ik de meeste lezers hardop denken. Of toch wel? De vitae waren vooral stichtende verhalen. Niettemin dacht Leo Van der Essen in de jaren 1930 nog dat Amandus de grootste figuur uit de zevende eeuw was en dat we over hem ook de meeste gegevens bezaten.

Na de Tweede Wereldoorlog waagde geen enkele historicus zich nog aan een schrijfsel over een heilige en al zeker geen missionaris uit de duistere tijden van de vroege Middeleeuwen. Het maakt het boek van Berings des te opmerkelijker. Toegegeven hij doet er 162 pagina’s over om eerst de context te geven, maar hij vond in Amandus wel de perfecte kapstok om dit tot een coherent verhaal te smeden. Berings deed dat methodisch. Te beginnen met een historische kritiek van de vita amandi. Daarna de analyse van diens peripetieën. Want Amandus dook overal op in het Frankische Rijk. Bij de Slaven of de Basken. Als bisschop van Maastricht. Als gezant van de machthebber (koning) en als zendeling.

Eigenlijk is die Wanderschaft van Amandus met haar politieke en religieuze agenda een zeer boeiend deel in het boek. Meteen wordt ook duidelijk waarom Berings 162 pagina’s nodig had om de context te schetsen. De puzzelstukjes vallen op hun plaats. Zeer interessant is het hoofdstukje waar Berings de auteurs van al die feiten gemengd met voorspelbare mirakels (en passant gepikt uit andere vitae) probeert te identificeren. Om daarna af te ronden met het ‘droog’ wegen van Amandus. De uitkomst van die weging is niet zozeer zieltjeswinst voor de Kerk, maar vooral de implicatie van bijvoorbeeld koning Dagobert in wat duidelijk een overheidsopdracht was.

Het boek eindigt met een focus op wat Amandus in de Scheldevallei deed. De zogenaamde kerstening.

Het boek vertelt een verhaal dat niet vanzelfsprekend is. Ten eerste gaat het over een quasi contextloze periode waar de lezer nauwelijks iets van weet. Ten tweede zijn de geschreven bronnen zeer gekleurd. Ten derde komt er steeds meer archeologische kennis boven die een context opleveren die soms haaks staat op wat eeuwen op basis van geschreven bronnen werd geloofd. Los van het feit dat Vlaanderen een uithoek was. Een woestenij waarvan zelfs niet duidelijk is of het continu bewoond werd, wie het bewoonde, waar die mensen vandaan kwamen en hoelang ze bleven. Een gebied zonder noemenswaardige steden enzovoort.

Over hun religieuze praktijken weten we niet meer dan wat merkwaardige en enigmatische archeologische vondsten suggereren. Met die fameuze kerstening leek het nogal mee te vallen. Zo’n succes bleek Amandus’ zending en prediking blijkbaar niet. Tenzij wat de abdij Ganda in Gent betrof.

Het is zeker de verdienste van Berings naast de feiten die context aan te reiken en te duiden. Of de lezer zijn korte terzijdes over zijn fietstochten ter plekke of over zijn kleinkinderen charmant dan wel storend vindt daarover wil ik me niet uitlaten.

Deze geschiedenis schrijven vergt een betrokkenheid bij het onderwerp. Een passie voor de regio en de periode. Het is “een geschiedenis”, namelijk die van Berings, maar zeer lezenswaardig en zeer goed gedocumenteerd.

Laat u als lezer trouwens niet op het verkeerde been zetten. Het levensverhaal van Amandus en die kerstening in Vlaanderen (in dus niet van!) is niet enkel voor katholieken interessant. Het is voor die laatsten misschien zelfs eerder een tikje ontluisterend.

Kortom Hak om die boom is een zeer genietbaar boek met historische inzichten en context over een periode waar we nauwelijks iets over weten. De titel verwijst uiteraard naar het omhakken van ‘heilige bomen’ waarin volgens de christenen demonen huisden. Over die vernielzucht kan u meer lezen in een ander besproken boek.

Het enige jammere is dat het zo mooi uitgegeven tastbare boek zo stug is. De boekbindmethode (of eerder lijmtechniek) maakt het openhouden van het boek een strijd die enkel met grof geweld en het breken van de rug van het boek te winnen valt. Een beetje zoals de kerstening. Wat boekbinden betreft kan ik de koudlijmboekbindmethode aanraden die de ter ziele gegane uitgeverij Vantilt uit Nijmegen gebruikte. Een boek zoals de eerste druk van de Opstand in de Nederlanden door Anton van der Lem blijft altijd netjes openliggen op tafel.

Berings, Geert (2023). Hak om die boom. Een verhaal van de kerstening in Vlaanderen, Ertsberg

ISBN: 9789464750140

314 pagina’s