Afgelopen mei verscheen een interessant schilderij op een veiling in Barcelona. Het werd beschreven als hispano-vlaams. Wat het absoluut niet is. Het gaat hier over een innovatie van Gillis Mostaert die door Hieronymus Francken en Gillis Coignet werd overgenomen. Het gaat hier vooral over de geschilderde lijst rond een tafereel.

Deze geschilderde lijst leest als een programma bij het schilderij dat Jezus aan het kruis toont met de apostel Johannes, Maria en Maria Magdalena in aanbidding.

Het gaat hier over een versie van een bekende voorstelling (RKDnummer 71426). RKDimages heeft ook een aan de studio van Gillis Mostaert toegeschreven versie.

Het gaat om de kruisiging, omringd door engelen met de Passiewerktuigen, de symbolen van de vier evangelisten en symbolen die verwijzen naar Christus’ overwinning op dood en zonde.

Wat ze allemaal gemeen hebben is het relatief kleine formaat. Grosso modo niet groter dan een A4. Wat wijst op huiselijk gebruik. Dit zijn schilderijen voor persoonlijke devotie.

Van dit schilderij bestaan dus meerdere versies. Opvallend daarbij is dat ze duidelijk katholiek zijn van inspiratie. Logisch, want Gillis Mostaert bleef katholiek en liet zijn kinderen dopen. Peeter Baltens was peetvader van één van de kinderen. Toch werkte hij nauw samen met schilders die protestant waren. Het ene sloot het andere blijkbaar niet uit. Zo was Maerten De Vos luthers en schilderde en ontwierp hij katholieke werken. Hij bleef altijd in Antwerpen, ook na de val in 1585. Trouwens Hans Vredeman de Vries werkte ook samen met Mostaert en hij was protestant, maar bood zowel zijn diensten aan bij de calvinistische opstandelingen als nadien bij Alexander Farnese. Vredeman de Vries verliet Antwerpen na de val.

Op zich is de geschilderde lijst geen unicum. Gillis Coignet deed het op zijn manier. Zowel in Antwerpen als later in Amsterdam. Hieronymus Francken deed het bij zijn beroemde Ecce Homo waarvan zowel versies bestaan met geschilderde lijst als zonder. Een mooi voorbeeld dat een beetje aan een stripverhaal doet denken is Hieronymus Franckens ‘Verloren Zoon‘. Waar ook verschillende versies van bekend zijn. Soms met andere taferelen centraal.

Zijn neef die bij hem opgeleid werd, Frans Francken de jongere, maakte daar een mooie productie rond voor de export. Maar echt een trend zou de geschilderde lijst nooit worden. Daarom is het een beetje een rariteit geworden. wat natuurlijk een mooi excuus is om erover te schrijven.

Let vooral op de Italiaans aandoende stijl. Hieronymus Francken reisde door Italië en werkt een tijd in Fontainebleau.

De geschilderde lijsten zijn een bijzonder fenomeen dat kortstondig indruk maakte. Een zeer apart fenomeen als gespeeld wordt met grisaille en gewone schilderpraktijk. Picturaal erg interessant, al kan het voor sommige liefhebbers wat druk aandoen.