Recensie: Kuin, Inger N.I. (2022). Diogenes Leven en Denken van een autonome geest, Amsterdam, Athenaeum- Polak & Van Gennep

De Griekse filosoof Diogenes is de vader van de cynici. Deze werden zo genoemd omdat Diogenes bijnaam “de hond” was. Cynici wil zoveel zeggen als de hondigen. Diogenes schreef geen traktaten, had nauwelijks leerlingen en gedroeg zich als een gek. Toch is hij in de kunstgeschiedenis misschien één van de meest afgebeelde Griekse filosofen. Zeker in de kunst van de renaissance en barok. Vaak afgebeeld met een lantaarn in de hand op zoek naar de mens. Een soort icoon van onthechting en vrije meningsuiting. Die zelfs in de 21ste eeuw nog vaak in spotprenten of cartoons opduikt.

Inger N.I. Kuin schreef een filosofische biografie. Kuin is docent klassieke talen aan de universiteit van Virginia, maar ze studeerde wijsbegeerte aan de Universiteit van Amsterdam (UvA).

Dit bescheiden boekje geeft een vrij goede biografische introductie tot Diogenes. De conclusie kan zijn dat zijn leven een compromisloze rebellie was. Diogenes is anti-autoritair , vrijsprekend, wars van sociale normen. Zelfs Alexander de Grote daagde hij uit. Zijn zo geroemde ascese grenst trouwens aan het ziekelijke. Hij woonde niet in een lege ton zoals zowel in barokke schilderijen als in stripverhalen zoals Suske en Wiske te zien is, maar in een grote lege voorraadkruik. Zoals honden in het Athene of Korinthe van zijn tijd. Diogenes was een balling uit het huidige Turkije. Hij kwam uit het stadje Sinope waar hij rond 404 voor Christus geboren werd. Mogelijk kwam hij als slaaf naar Athene. Kuin legt de pro’s en contra’s bij die hypothese grondig uit. Diogenes stierf in Korinthe in 323 voor Christus. Hij werd dus minstens 80 jaar oud als men de schriftelijke overleveringen wil geloven.

In haar boekje legt Kuin in het tweede deel het belang van Diogenes in de filosofie uit. Ze legt verbanden met Epictetus, Epicurus enzovoort. Want hoewel de legende wil dat Diogenes ooit een politieke filosofie of Politeia schreef, geldt hij vooral als figuur met invloed op de stoïcijnen en de epicureeërs (zoals Kuin schrijft hoewel in Vlaanderen epicuristen allicht duidelijker zal zijn).

Uit de beschrijvingen van Kuin komt Diogenes toch vooral naar voren als schaamteloos. Eigenlijk verwoordt Kuin het elders nog beter als de ‘bijtende agressiviteit’ van Diogenes wanneer ze de ontdekking van Diogenes door de humanisten zoals Desiderius Erasmus behandelt. Die receptie kwam aanvankelijk via Plutarchus en vervolgens door de biografie geschreven door zijn leerling Diogenes Laërtius en een aantal valse of apocriefe cynische brieven. Erasmus nam deel aan het verzamelen, collationeren en uitgeven van wat restte van Diogenes.

Erasmus zag in Diogenes een bondgenoot tegen religieuze haarkloverij volgens Kuin en plaatste hem op gelijke hoogte met Socrates. Hij ruimt zelfs veel meer plaats in voor Diogenes dan voor andere Griekse filosofen omdat hij jonge mensen meer zou aanspreken in hun zoektocht naar wijsheid.

Samen met Thomas More (de auteur van Utopia) zou hij de satiricus Lucianus over Diogenes in het Latijn vertalen. Daarmee werd Lucianus een van de populairste auteurs van de Renaissance en kregen de Dodengesprekken wereldfaam. Vooral op 16de-eeuwse colleges vonden de dialogen veel bijval. Erasmus gaat zelfs zover om van Diogenes volgens Kuin een proto-christen te maken en een voorloper van Jezus.

Zo blijkt Diogenes in elke periode bruikbaar als rolmodel of ‘geuzennaam’ voor wie opkomt voor vrijheid. Tegelijk werd zijn naam tijdens de Verlichting in de achttiende eeuw een scheldwoord voor wie de grenzen van beschaafde intellectuele debat overtrad. Altijd bleef Diogenes de vieze naakte oude man die zich ontlast of masturbeert midden op straat. Dat niet erg welvoeglijke en agressieve ontging ook tijdens de Verlichting weinigen.

Diogenes controle over lichaam en geest zou volgens Kuin een voorbeeld zijn. Ze waarschuwt ook voor het populisme in onze tijd en legt enkele verbanden naar Diogenes of diens filosofie die niet erg overtuigend zijn.

Het boekje is niettemin een aangename inleiding tot een biografie en de denkwereld rond het cynisme van Diogenes.

Kuin, Inger N.I. (2022) Diogenes Leven en Denken van een autonome geest, Amsterdam, Athenaeum- Polak & Van Gennep

ISBN: 9789025314576

Pagina’s: 208