Bovenstaande kaart van Antwerpen is uitgegeven door Frans Hogenberg in Keulen. Tenminste dat wordt verondersteld. De kaart is interessant omwille van de datum. Namelijk 1585 het jaar van de Val van Antwerpen. Je kan dat ook perfect zien aan het kasteel of de dwangburcht waarvan langs stadszijde de wallen afgebroken zijn in 1577.

Op de kaart staat: Antwerpiae Nobiliss. totius Orbis Terrarum Emporii Typus. Anno.M.D.LXXXV. (1585).

De plaatrand is 230 x 285 mm. Wat het een erg kleine kaart maakt. Dat komt omdat ze uit een boek komt. Namelijk een boek uitgegeven door een Oostenrijkse edelman genaamd Michaël Eytzinger in samenwerking met Antwerpenaar Frans Hogenberg (volgens sommige is hij een Mechelaar).

Eytzinger gaf in 1583 voor het eerst een boek uit met de beroemde Leo Belgicus. De kaart is te vinden tussen de pagina’s 365 en 366 van Novus de Leone Belgico. Die voorstelling van de Nederlanden als een Leeuw zou nog eeuwen een traditie blijven.

In dit boek staan de prachtigste gravures met actualiteiten over de opstand in de Nederlanden. Uitgegeven in Keulen. Op de titelpagina staat Francisco Hogenberg Concesso en achteraan in het boek staat een imprimatur Coloniae Impressit Gerardus Campensis of gedrukt door Gerhard von Kempen in Keulen.

Een detail op deze kaart maakt ze extra boeiend. Er staat een legende met namen van de straten, gebouwen of plaatsen naast de nummers die naast die plaats gegraveerd werden.

De kaart doet denken aan een oudere kaart die verscheen in het beroemde stedenboek Civitates Orbis Terrarum. De eerste versie van die kaart verscheen in 1572. Tot 1618 verschenen nieuwe versies. Dat uitgeefproject was een samenwerking tussen de Antwerpse graveur Frans Hogenberg en de Keulse kanunnik Georg Braun. Ze begonnen in Keulen samen een cartografische drukkerij. Of was het eerder een atelier en uitgeverij?

Was Braun als ex-novice bij de jezuïeten een drukker of een uitgever? Het feit van de samenwerking tussen Hogenbergn en de auteur Eytzinger rond dit succesboek roept vragen op. Zeker als dat gedrukt zou zijn bij Gerhard von Kempen in Keulen. Alleen Von Kempen duikt ook op als één van de vele Keulse drukkers die voor Braun en Hogenberg werken.

Daar is een verklaring voor. De kaarten en prenten zijn gravures die met een etspers gedrukt worden. De boeken daarentegen worden gedrukt op een boekdrukpers. Dat betekent dat er twee drukgangen zijn of dat er bij het inbinden uit twee of meerdere producties moet worden verzameld (collationeren).

Waarom in Keulen? Aanvankelijk was Keulen een vrijplaats voor Nederlanders die omwille van de beroerten vluchtten na 1566. Vanuit Keulen vertrokken dagelijks karavanen wagens naar Antwerpen en omgekeerd. Er vonden in 1578 en 1579 zelfs vredesbesprekingen plaats tussen het Spaanse kamp en de opstandelingen. De zogenaamde Keulse Vredeshandel. Maar al snel keerde de tolerantie en moesten de niet-katholieken vertrekken van de bisschop.

Het formaat van die laatste kaart is groter. Namelijk een folio. Dat is een pagina van iets meer dan een A4, maar in dit geval dus iets meer dan een A3 omdat het bedrukte vel natuurlijk dubbel zo groot is als de bladzijde in het boek. De plaatrand is 340 x 475 mm en het vel is 400 x 520 mm. Door boekbinden kom je ook versies tegen van ongeveer 340 x 480 mm omdat de marges ingekort werden bij het schoonsnijden.

In een latere editie zie je dus een grotere versie van onze kaart uit 1587 en daar heeft de landvoogd Alexander Farnese het kasteel laten herstellen.

De kaart zou getekend zijn door Joris Hoefnagel. Net als Frans Hogenberg de graveur een Antwerpse balling in het Duitse Rijk. Van Hoefnagel bestaan nog andere Antverpia-kaarten die hier binnenkort aan bod zullen komen. En die zijn veel groter in formaat.