Verschenen in Civis Mundi Digitaal #45 op 16 april 2017.

Stel u een klasje pubers voor in 2117. De juf geschiedenis (mannen staan al bijna een eeuw niet meer voor de klas en de meeste jongens zitten in een traject voor ADHD, autisme of asocialen) stelt een vraag aan de meiden: “Waarom kon de beschaafde wereld begin 21^ste eeuw wel ruimtetoerisme organiseren, maar deden ze niets aan hongersnoden?” De leerlingen proberen niet de aandacht te trekken en vooral de juf niet aan te kijken. De juf wijst Athena aan en wacht op een antwoord. De slimme meid antwoordt met een vraag: “Waarom waren er hongersnoden?”

Onwaarschijnlijk? De vraag stellen is ze beantwoorden. Ik baseer me op het onderzoek van de economist Amartya Sen die bewees dat elke hongersnood steeds het gevolg is van politiek.^[1] De enige oplossing zit dus in politiek tussenkomen en niet in het uitdelen van hulpgoederen om ons geweten te sussen en en passant de NGO-economie rijk te maken. Sen werd 30 jaar geleden bekend met de studie over de hongersnood in Bangladesh en bouwde daarop voort. Tegenwoordig is Sen een bekende auteur over politieke en economische ethiek.^[2] Hierbij voegt Sen extra inzicht toe aan de politieke filosofie van John Rawls die met Justice as Fairness a restatement in 2001 probeerde duidelijk te maken dat vrijheid, broederlijkheid en gelijkheid fundamenteel zijn voor een eerlijke samenleving en dat democratie de enige weg is.^[3] Ook de bekende filosofe Martha Nussbaum brak in 2011 met Niet voor de winst een lans voor onderwijs als breekijzer voor die broodnodige democratie en vrijheid.^[4] Nussbaum kon het weten want ze werkte decennia als humanitair helper in India.

Alle hongersnoden zijn niet het gevolg van oorlogen, maar van politieke regimes in binnen- en buitenland. Niet droogte, natuurrampen en dergelijke drama’s zijn de oorzaak van hartverscheurende beelden van stervende kinderen. Personen in pakken en uniformen zijn de oorzaak. De sociaal-psycholoog Elliot Aronson beschreef in zijn meermaals herwerkte boek The Social Animal hoe mensen zichzelf rechtvaardigen, mekaar verdriet aandoen of erger. Voor de liefhebbers raad ik aan om cognitieve dissonantie, self-justification en massacommunicatie eens te googlen. Een actie zoals 1212 om noodhulp te sturen is een schoolvoorbeeld van deze drie fenomenen. Media spelen in op het zelfbedrog van mensen en zelfs psychologische experimenten zoals iemand die liever niets aan een onbekende geeft zeggen dat alle beetjes helpen. Die iemand wil niet graag gierig overkomen bij een onbekende en tast uiteindelijk veel dieper in zijn portemonnee dan hij rationeel zou doen. Klinkt dit bekend? De rospot van Kom op tegen kanker? Of “elke euro kan helpen” zoals Kathleen Cools Ter Zake afsloot op 28 maart.^[5]

Het dilemma is gruwelijk, maar voedselhulp haalt niks uit als niet eerst ingegrepen wordt. Het is dweilen met de kraan open. Je weet dat het water alles vernielt, maar je weet ook dat eerst de kraan dicht moet. Net als de hongersnoden en de vluchtelingenstroom die nu met een soort naïef syllogisme geweten wordt aan de ‘klimaatopwarming’. De echte reden is de politiek. Daar en hier.

Neem de recente discussie tussen Artsen Zonder Grenzen en de Belgische staatssecretaris Theo Francke. AZG houdt wel degelijk de mensensmokkelaars ‘in business’. Net als de meeste mensen bedriegen ze zichzelf de ganse tijd, maar wel uit eigenbelang en omdat niemand luistert naar argumenten waar hij of zij het niet eens mee is. Dankzij sociale media hoeft dat ook niet meer. Wat enkel leidt tot radicalisme. Cass Sunstein pleitte reeds voor het succes van sociale media voor de bedreiging die filters vormden voor de democratie en de sociale lijm.^[6] General intrest nieuws wijkt voor wat populair is, likes, shares of kijkcijfers oplevert. Het publieke forum noodzakelijk voor vrijheid van meningsuiting moet wijken voor het grote gelijk en preken voor eigen parochie. Ongewenste meningen wegfilteren is volgens Sunstein de grote bedreiging voor de deliberative democracy. Het fenomeen kreeg de naam groepspolarisatie en gaat ten koste van het sociale kapitaal van een samenleving.^[7] In de VS noemt Trump zoiets de dishonest media. Ook de Vlaamse media ondergraven hun eigen geloofwaardigheid door steeds meer triviaal en nepnieuws te brengen. De Thuisdag maar ook 1212 in het Journaal zijn nepnieuws. Hartbrekende beelden van slachtoffers zijn niet het échte nieuws. Het echte nieuws zijn de machinaties die tot hongersnoden leiden en het gebrek aan politieke moed om daar iets aan te doen.

Excellenties die snoepreisjes naar Davos maken zijn nepnieuws of photo opportunities. Het levert de (Derde) Wereld en de eigen bevolking absoluut niets op.

Ook NGO’s scheppen hun eigen nepnieuws of propaganda zoals dat vroeger heette. Uiteraard is de enige oplossing die werkt de bootjes met vluchtelingen van de eerste tot de laatste laten kelderen bij het verlaten van de kust, maar dat is moreel onaanvaardbaar. Graag geef ik hier mijn favoriete quote van de vervelende Amerikaanse journalist H.L. Mencken: “To every complex problem there is always a simple solution. And it is always wrong.” Hoe moreel aanvaardbaar is het laten afzinken of scuttlen voor de boeg van NGO’s? Dan zijn de pushbacks van de Australiërs nog heel menselijk. Wat AZG doet is een mooi voorbeeld van wat Bruno De Cordier van de vakgroep Conflict- en Ontwikkelingsstudies aan de Universiteit Gent in zijn uitmuntende boekje ‘Van de nood een deugd maken. Hoe humanitaire hulp werkt’ schrijft. De voedselhulp van de VS is een onverbloemde staatssteun aan enkele agro-industriële multinationals en bepaalde transportbedrijven.^[8] Iedereen maakt zichzelf wijs dat het humanitaire hulp is, maar feitelijk is het big business voor NGO’s en multinationals. En het ergste van al het helpt niet en het werkt niet. Stel de vraag wie de reiskosten van de cameraploegen betaalde? De NGO’s! Het levert immers free publicity op. Het is echter zoals een pallet bidons met kraanwater opsturen naar een bosbrand terwijl de pyromanen los rondlopen. Het is een hedendaagse aflatenhandel om de kas van de NGO te vullen.

De problemen zijn dus niet oplosbaar en ook niet te verlichten als er geen drastische internationale druk komt op die regimes en al wie hen steunt of geld aan hen verdient. Dat wil zeggen tegoeden bevriezen, reisverboden en embargo’s instellen. Bepaalde regeringen uitsluiten van alle mogelijke intergouvernementele initiatieven. Als het tegen Iran kon omwille van een angst voor een onbestaande toekomstige atoombom (een wapen dat toch niet gebruikt wordt, maar enkel dient als fallussymbool van regeringen) waarom niet tegen failed states of criminele regimes en al wie aan hen grof verdient?

De brave burger denkt allicht dat het toch niet lukt omdat er geen geopolitieke belangen zijn. Een volksverhuizing of een geplande ontvolking van een ganse regio is nochtans héél geopolitiek en helaas kunnen de Romeinen of de Amerikaanse Indianen het niet navertellen maar het is een bedreiging voor een civilisatie en haar economisch systeem. De politiek weet dit en betaalt de meest abjecte regimes miljarden euro’s om de vluchteling op te houden of terug te nemen. Ophouden, want vroeg of laat doen ze in hun broek en zetten ze de poorten toch open.

Wat mij stoort is de hypocrisie. Enerzijds van de media en de NGO’s die eigenbelang, media exposure of pure mediageilheid laten primeren, terwijl iedereen al lang weet dat mensen boodschappen die hen van gedachten moet doen veranderen gewoon wegzappen.^[9] Anderzijds van de regeringen die het veroorzaken van hongersnoden niet als een act of war beschouwen en die regimes en al hun handlangers weigeren financieel te wurgen en met pek en veren de internationale gemeenschap uit te drijven.

Lees ook:  http://www.undp.org/content/undp/en/home/librarypage/hdr/2016-human-development-report/

Dit is een gevolg van de kennis van Nussbaum en Sen.

Bibliografie

Canon, Lance K. 1964. “Self-confidence and selective exposure to information.”  Conflict, decision, and dissonance 1:83-95.

Cialdini, R. B., and D. A. Schroeder. 1976. “Increasing Compliance by Legitimizing Paltry Contributions – When Even a Penny Helps.”  Journal of Personality and Social Psychology 34 (4):599-604.

De Cordier, Bruno. 2016. Van de nood een deugd maken : hoe humanitaire hulp werkt. Gent: Academia Press.

Nussbaum, Martha Craven, and Rogier Van Kappel. 2011. Niet voor de winst : waarom de democratie de geesteswetenschappen nodig heeft. Amsterdam: Ambo.

Putnam, Robert D. 1995. “bowling alone: america’s declining social capital.”  Journal of democracy 6 (1):65-78.

Rawls, John, and Erin Kelly. 2001. Justice as fairness : a restatement. Cambridge (Mass.): Harvard university press.

Sen, Amartya. 1981. Poverty and famines: an essay on entitlement and deprivation: Oxford university press.

Sen, Amartya. 1997. Poverty and famines : an essay on entitlement and deprivation. reprinted ed. Oxford: Clarendon press.

Sen, Amartya. 2017. “Reason and Justice: The Optimal and the Maximal 1.”  Philosophy 92 (1):5-19.

Sunstein, Cass R. 2007. Republic.com 2.0: Princeton (N.J.) : Princeton university press.

---

[1] (Sen 1997, 1981)

[2] (Sen 2017)

[3] (Rawls and Kelly 2001)

[4] (Nussbaum and Van Kappel 2011)

[5] (Cialdini and Schroeder 1976)

[6] (Sunstein 2007)

[7] (Putnam 1995)

[8] (De Cordier 2016)

[9] (Canon 1964)