Op een Franse veiling passeert op 12 april weer een ‘Vlaams schilderij’ met een bijzondere thematiek. Een allegorie. Dit keer de allegorie van het vorstelijk geweld tegenover een eerlijke justitie. De schatting is 600 tot 1000 euro.

De eerste vraag is of het wel Vlaams is. Ik denk van niet. De Bretoense schilder Mathurin Bonnecamp (overleden in Le Mans in 1628) schilderde ooit een vergelijkbare allegorie maar dan over de rechtvaardige koning.

Veel werk is van Bonnecamp niet bekend. Maar de stijl lijkt consistent.

Er zijn verschillende redenen om in die richting te zoeken. Eén van de belangrijkste argumenten is dat in Frankrijk onder Hendrik III (Henri III) een godsdienstoorlog bezig was. En hoewel de koning katholiek was, waren de katholieken tegen de koning. De koning omringde zich door protestanten. Waaronder een prins van den bloede (een afstammeling van een Franse koning) Hendrik van Navarra of Hendrik Bourbon. De latere koning Hendrik IV. Inderdaad die van ‘Paris vaut bien une messe‘ toen ie zich bekeerde tot het katholicisme om koning gekroond te kunnen worden.

De Bretagne was een strijdtoneel. Vooral in de achtste en laatste van de Franse godsdienstoorlogen. Dusver wist men in het hertogdom de burgeroorlogen en godsdienstoorlogen te beperken tot enkele havensteden. Onder Henri III begon de hertog van Mercœur een opstand. Philip Emanuel van Lotharingen was lid van de bekende de Guise familie, de hertogen van Lotharingen. De leiders van de Ligue. Daarbij kwam dat Henri III geen rechtmatige afstammeling had voor de opvolging.

In december 1588 escaleerde het zaakje na de moord in Blois op zijn neef de Hertog van Guise. Pikant detail Henri III was zijn schoonbroer. Mercœur was sinds 1582 gouverneur van Bretagne.

Henri III werd vermoord op 2 augustus 1589. Maar al jaren verschenen boeken over het recht om koningen te vermoorden of af te zetten. De zogenaamde monarchomachen. Waar dit aanvankelijk protestantse intellectuelen waren, onderschreven steeds meer katholieken die visie. Tussen een vorst en zijn volk gold een contract. Een sociaal contract.

Dezelfde filosofie speelde onder Philips II van Spanje in de Nederlanden. Niemand riep op tot ‘regicide’, maar de opstandelingen verklaarden zijn vorstelijk gezag vervallen in de Plakkaat van Verlatinghe. De Antwerpenaar Jan van Asseliers schreef die tekst.

Het geeft wel aan hoe invloedrijk de allegorische schilderijen uit de Nederlanden waren. Want het geheel doet toch Vlaams of Zuid-Nederlands aan. En zou het zomaar kunnen zijn. Mijn aanvoelen is van niet.

Andere argumenten spelen ook mee. Zo is van het onderwerp geen enkel voorbeeld te vinden. Van allegorie op de Vrede en de Gerechtigheid dan weer wel zoals volgend mooi voorbeeld.

Mercœur aarzelde vanaf 1582 de kant van de Ligue en zijn familie te kiezen. Maar het verdrag tussen Henri III en de latere Henri IV in april 1589 liet hem geen keuze als katholiek. Zeker niet nadat in de Paaspreken de clerus openlijk vijandig tegen de koning begon te ageren.

Vanaf dan spreekt men van de rebellie van de Bretoenen. Organisaties, steden en adel sloten zich aan bij de Ligueurs. De bisschoppen van Rennes, Dol, Léon en Saint-Brieuc vervoegden de rebellie. Enkel de bisschoppen van Nantes en Tréguier bleven trouw aan de koning. Hetzelfde gebeurde bij de magistraten en de gerechtshoven. Een groot deel kwam in opstand. De oude wens van Bretoense autonomie stak de kop op.

Zo kan dit schilderij ook als een getuigenis van Bretoense onafhankelijkheidsstreven gelezen worden. Vergelijkbaar met die wens in de Nederlanden.