Sir Archibald Alison (29 december 1792 – 23 mei 1867) was een Schotse historicus. Een conservatief en een gelovig man. Zijn belangrijkste werk was History of Europe from the commencement of the French revolution to the restoration of the Bourbons. Dat werd in 1855 in Franse vertaling uitgegeven in Brussel bij F. Parent. De History of Europa was de eerste academische studie van de Franse Revolutie in het Engels.

Ik wist van die Franse editie in Frankrijk twee mooi ingebonden delen te kopen voor een prikje. Helaas dus enkel deel 3 en 4 en deel 5 en 6 telkens in een mooie band. Deel 3 begon ik te lezen op een zonnige terrasje. Het blijkt bijzonder goed en erudiet geschreven. Zelfs in Franse vertaling. Wel valt de kritische kijk op. Kritiek op de ‘despotische democratie’, de juridische ontsporing door politiek benoemde rechters en de negatieve kijk op de anticlericale stroming in de vroege Franse revolutie.

De man bleek een ‘episcopalian Tory’. Blijkbaar een zeldzame soort in Schotland. Hij was actief als advocaat, sheriff of Lanarkshire en werd in 1851 rector van Glasgow University.

In de tekst sijpelt die persoonlijke visie door, maar eigenlijk stoort het helemaal niet. De kritiek op de Franse Revolutie en vooral de Jacobijnen (genoemd naar de refter van het klooster van de Jacobijnen waar ze vergaderden zoals hijzelf omstandig uitlegt) is oprecht en niet geheel onterecht.

Eigenlijk is het juist boeiend die visie te lezen. Ten eerste is het de visie van iemand uit de volgende generatie die terugkijkt op de belangrijkste Europese gebeurtenissen uit de recente Europese geschiedenis. Met de kennis van wat volgde. Zijn afkeer van Napoleon is opvallend en hij verwijst enkele keren fijntjes naar de Napoleontische tijd en hoe die gevolg was van de excessen in 1789 en volgende jaren.

In 1814 was hij zelf naar Frankrijk gereisd om onderzoek te doen. Allicht na de nederlaag van Napoleon. Een lang citaat uit Sallustius geeft goed aan hoe hij geschiedschrijving zag. Een oordeel en documentatie van de corruptie van een regime. De politieke sfeer van complotten door opportunisten, profiteurs en criminelen.

De man was duidelijk koningsgezind. Fan ook van Marie-Antoinette blijkbaar. Over haar heeft hij zeer diepgaand gelezen (over de rest trouwens ook blijkt uit alles). De man is ook tegenstander van confiscatie van de kerkelijke goederen en het laten betalen van bisschoppen en priesters door de Natie. Hij blijkt ook tegen belastingen op erfenissen en op gebouwen.

Vooral is hij tegen het centralisme van Parijs en tegen politieke benoemingen van rechters, godsdienstbedieners enzovoort.

Op basis van wat ik dusver al las ben ik fan van zijn vloeiende, eloquente, gedetailleerde beschrijving van de politieke evenementen en hun gevolgen. Het geeft naast feiten ook context. Context tijdens de Franse revolutie en context in de 19de eeuw waarin hij schreef. Persoonlijk vond ik het aangenamer om lezen dan zijn tijdgenoot Adolphe Thiers of zelfs La Grande Révolution van Pierre Miquel.

Adolphe Thiers was net als Alison een advocaat en politicus die aan geschiedschrijving deed over de Franse Revolutie. Eén generatie later. Thiers was een Frans nationalist, een republikein (die constituioneel monarchist werd) en liberale papenvreter.

Het grappige is dat ik blijkbaar meerdere boeken van een Franse verstokte monarchist kocht, want in dezelfde oogst van de dag zaten meerdere boeken uit de 19de eeuw van die strekking.

Met een zeer esthetisch ex libris. Zou het David Cazès (1850-1913) zijn? De Joods-Maghrebijnse historicus afkomstig uit Tunis?

Het was alvast een boeiende kennismaking met een Schots historicus dankzij een Brusselse vertaling. Nu ben ik natuurlijk nieuwsgierig waarom de Franse vertaling in Brussel verscheen. Zou het kunnen zijn dat deze bestseller destijds in Frankrijk vies bekeken werd?

Imprimerie F. Parent was uitgever van Uylenspiegel, journal des ébats artistiques et littéraires. Een satirisch blad.