Op een Franse veiling kwam een nogal speciale versie onder de hamer van het visioen van de Heilige Hieronymus. De beschrijving was Franse school van de 17de eeuw. Olieverf op doek (49,5 x 69,5 cm). De schatting was bescheiden 2000-3000 euro. De hamerprijs ook: 2000 euro zonder kosten.

Het verhaal gaat over de visioenen van de Heilige Hieronymus. Saint Jérome. De vertaler van de Bijbel in het Latijn. Hieronymus ligt te slapen bij een kruis en een Bijbel. De leeuw is zijn vast attribuut.

In sommige versies krijgt Hieronymus zweepslagen van twee engelen omdat hij zo van de geschriften van Cicero hield (die boeken liggen dan naast hem). Of staat Johannes de Doper plots naast hem.

Het verhaal is dat Hieronymus liggend in de woestijn bazuinen hoort en visioenen krijgt van het Laatste Oordeel. Allemaal verzinsels die bol staan van anachronismen. Hoewel Hieronymus wel voor ascetisme koos in zijn latere leven en als kluizenaar ging leven. Hieronymus was tijdens zijn periode als beroemde vertaler een hoge hoveling bij pausen en bisschoppen. Een erudiet en ook een querulant. Hij vertaalde en becommentarieerde niet enkel religieuze teksten.

Tussen 390 en 405 maakte Hieronymus de vertaling van de Bijbel. Die staat bekend als de Vulgaat. Tijdens het Concilie van Trente in de zestiende eeuw verklaarde de katholieke Kerk die vertaling tot de enige gezaghebbende vertaling van de Bijbel. Reeds in de Middeleeuwen gold hij als één van de vier Kerkvaders.

Voor vroegmodern kunstenaars en hun opdrachtgevers was Hieronymus een toonbeeld van geleerdheid, maar ook een voorbeeld van een vertaler die zowel de Griekse Bijbel (de Septuagint ) als de Hebreeuwse Bijbel gebruikte voor zijn vertaling. Zo getrouw mogelijk bij de originele tekst dus. In tijden van reformatie en contrareformatie werd dit beeld telkens anders ingevuld.

Hij was in de Nederlanden een Erasmiaans ideaal. Zowel bij vroege protestanten als bij katholieken. Vandaar de vele versies van de zo populaire voorstellingen van Hieronymus in de Nederlanden. Dit in tegenstelling tot die andere kerkvader Augustinus. Die ook zeer belezen was in de klassieke literatuur maar sympathiseerde met de christenen die heidense boeken verbrandden.

Maar de visioenen van Hieronymus zijn een ander verhaal. Dat is dan weer iets uniek voor katholieken. En staat dus los van het Erasmiaanse ideaal.

Onderstaande prent is een ontwerp van de katholieke Mechelse schilder Michiel Coxie. Uitgegeven door Hieronymus Cock. Circa 1550.

De ekfrasis is: Sint Hieronymus zit bij een rots. Voor hem liggen een crucifix en een opengeslagen boek. Bij zijn voeten ligt een leeuw. Achter hem verschijnt een engel aan hem in een visioen. De engel wijst hem op het Laatste Oordeel. De doden verrijzen uit hun graven en twee engelen blazen op hun bazuin.

Linksonder een cartouche met een Latijnse spreuk Vanitas vanitat et omnia vanitas. Dat komt uit het boek Prediker in de Bijbel. Alles is ijdelheid. Daarom ook steeds de schedel in afbeeldingen van Hieronymus.

Rechtsonder een vierregelige tekst in het Latijn: semper sonat in auribus meis illa terribilis vox surgite mortui venie ad iuditium. ‘Altijd klinkt in mijn oren deze verschrikkelijke stem sta op doden en komt naar het oordeel’. Blijkbaar heeft de graveur een fout gemaakt en de T in venite vergeten.

Tijdens de barok in de zeventiende eeuw zie je plots veel duidelijker de tegenstelling tussen de twee soorten schilderijen van Hieronymus. De klassieke Erasmiaanse in de Nederlanden. Ook in het protestantse noorden. O.a. bij Rembrandt en zijn leerlingen. Een nieuwere, contrareformatorische, gebaseerd op Italiaanse voorbeelden maakt opgang en stelt zich tegenover die Erasmiaanse. Het hierboven beschreven Franse doek is een mooi voorbeeld.

De anonieme Franse kunstenaar heeft zich duidelijk laten inspireren door het schilderij in het Louvre van Guercino. De afmetingen zijn zelfs vergelijkbaar. De Guercino is een olieverf op koper van 48 x 59,5 cm. Het werd ooit aangekocht door Lodewijk XIV in 1685. Het werk zelf dateert van 1623 en komt uit de collectie van de staatsman en kardinaal Ludovico Ludovisi. Een man bekend om zijn immense kunstcollectie.

Daarvan zijn meerdere versies. Zoals bijvoorbeeld één in het Ashmolean Museum in Oxford.

Dat was een beroemd doek waar reeds vroeg prenten van circuleerden die in Rome uitgegeven waren door De Rossi. Met pauselijk privilegie.

De Franse schilder Louis Cretey uit Lyon schilderde zijn eigen versie voor de jezuïeten in zijn stad. Zeer barok en duidelijk op Rubens geïnspireerd qua stijl. Let daarbij op de diagonale compositie.

Dat werk werd tijdens de Franse revolutie aangeslagen en hangt in het Musée des Beaux-Arts de Lyon. Waar trouwens ook nog roofkunst uit onze contreien hangt. Waaronder een Rubens. Toeval of niet ook een visioen. Dit keer het Visioen van Sint Dominicus geroofd uit de Sint-Pauluskerk in Antwerpen.

In de collectie van het Louvre zit nog zo’n visioen. Dit keer van Xavier Sigalon uit 1829. Sigalon behoorde tot de Franse romantische school.

Van dit werk verschijnt binnenkort op een Franse veiling een mogelijk ontwerp. Lot 131. Xavier SIGALON (1787-1837), attribué à. VISION DE SAINT JEROME. Fusain ou pierre noire et estompe sur papier vergé, non signé. 69,7 x 42 cm. Etude pour le tableau du musée du Louvre, peint en 1829 et déposé à l’église de Chateaurenard.

De barok leverde gelukkig ook minder dramatische versies op. Zoals deze ontzettend mooie van Simon Vouet (Parijs, 9 januari 1590 – Parijs, 30 juni 1649). Persoonlijk vindt ik het één van de mooiste werken van Vouet. Door de compositie en het caravaggisme.