De Europese Rekenkamer hekelt de gezamenlijk gasaankopen van de Europese Unie. In 2022 in volle energiecrisis als gevolg van de Russische inval in Oekraïne besloot de Raad van de EU massaal gas aan te kopen. Volgens de auditeurs van de Europese Rekenkamer (vergelijkbaar met het Rekenhof in België) leverde dit geen voordelen op.

Dat staat te lezen in een rapport dat 24 juni verscheen. Het 60 pagina’s tellende rapport is ronduit vernietigend. Een hoofdinstelling van de Europese Unie zoals de Europese Rekenkamer drukt zich altijd uiterst diplomatisch uit en zet niemand echt te kijk. Als de titel dan luidt ‘Gasleveringszekerheid in de EU’ en de ondertitel ‘EU-kader hielp lidstaten op de crisis te reageren, maar niet van alle responsmaatregelen kan impact worden aangetoond’ dan weet een insider dat er dynamiet in zo’n rapport zit. Het volstaat het rapport grondig te lezen en de verbloemde kritiek eruit te filteren.

Even ter herinnering. In 2022 schoten de gasprijzen omhoog. In augustus 2022 bereikten de groothandelsprijzen voor gas een recordhoogte van 339 euro per megawattuur (tegenover 51 euro in augustus 2021). Tot zesmaal de prijs met andere woorden. Lidstaten namen allerlei maatregelen. Bijvoorbeeld het subsidiëren van de gasfacturen van hun burgers. Alleen al in 2022 liefst 390 miljard euro aan subsidies.

De paniek sloeg toe. Overheden kochten aan gekke prijzen aardgas op om de voorraden te vullen en joegen zo de prijzen nog meer omhoog. Die prijzen werden nadien gereflecteerd in de gasfacturen en afrekeningen van huishoudens en bedrijven.

De wijzigingen in de aardgasprijzen waren in België van de hoogste in de EU.

De auditeurs van de Europese Rekenkamer stelden vast dat de bijdrage van de EU geen significant verschil maakte. Tevens merken ze op dat de solidariteit tussen lidstaten en de regelgeving daaromtrent te wensen overlaten.

Even de belangrijkste kritiek in het kort: ongelijkmatige aanpak en geen aantoonbare verwezenlijkingen.

De conclusies in het kort met plus of min erachter voor positieve of negatieve appreciatie aan te duiden: kortetermijnmaatregelen (-), onduidelijke voordelen (-), diversificatie gasleveringen (+), investering in infrastructuur (+) en betaalbaarheid uit het oog verloren (-).

De vier aanbevelingen:

1. Vervolledig het EU-kader voor de betaalbaarheid van gas.
2. Optimaliseer het rapportageproces door de lidstaten over de gasleveringszekerheid.
3. Herzie de structuur van de regionale samenwerking.
4. Verbeter de transparantie van de uitvoering van PGB’s (projecten van gemeenschappelijk belang).

De gasprijzen zijn ondertussen stabiel. Maar permanent hoog. Tot vijf keer hoger dan in de Verenigde Staten zoals afgelopen weken de topman van de Britse petrochemische reus Ineos in een opgemerkt interview met Bloomberg liet optekenen.

Al bij al ontsnapte de EU aan een ramp. De auditeur die de leiding nam bij het opstellen van het rapport is kritisch. ‘We hadden geluk dat er geen serieus gastekort optrad’ aldus João Leão. Hoewel er genoeg gas bleek, faalde de EU op twee punten volgens Leão. Betaalbaarheid en langetermijnplanning. Dat betaalbaarheid geen prioriteit bleek was al duidelijk.

Opmerkelijk is vooral dat dit een aangekondigde energiecrisis bleek. ‘De Commissie wist al in 2014 dat het afsluiten van Russisch gas een enorme impact zou hebben op de prijzen’ vertelden de auditeurs op de persconferentie ‘nooit werden de effecten op consumenten en industrie in een model gegoten’. De EU was niet voorbereid ondanks de annexatie van de Krim door Rusland in 2014.

Een opvallende kritiek gaat over de zelfgenoegzaamheid van de EU. Zo kan met de beste wil van de wereld nooit het verminderde gebruik van gas koppelen aan de maatregelen van de EU. Herinner u dat de EU besloot om het verbruik met 15% te verminderen tijdens één van de vele Energieraden in Brussel. De enige logische verklaring voor de daling van het verbruik is dat consumenten en bedrijven reageerden op de torenhoge prijzen.

Een andere kanttekening is dat de fameuze gasvoorraden voor de winter nauwelijks verschillen van wat vroeger gebeurde. Los dan van de dure paniekaankopen.

Dat legt natuurlijk een bom onder het gemeenschappelijke aankoopmechanisme dat de Europese Commissie opzette. Dat mechanisme met de ronkende naam AggregateEU kreeg een fikse draai om de oren van de auditeurs. Ze noemen het juist nog geen ‘pet project’ van Europees commissaris Maroš Šefčovič. Nutteloos en ondoorzichtig.

‘Geen toegevoegde waarde’ klonk het oordeel. De normale marktwerking loste het probleem op en van de zogenaamde ‘falende markt’ waarmee de Commissie en de energieministers schermden in 2022 konden de auditeurs niet het minste bewijs vinden.

Omdat de Europese Commissie geen zicht heeft op de contracten van marktpartijen hebben ze evenmin zicht op de invloed van hun eigen beleid.

Het is wel ironisch dat het aanbod van gas voor de gezamenlijke aankoop drie keer de vraag bedroeg. De gasbedrijven stonden dus aan te schuiven voor de gezamenlijke aankopen die zogenaamd aan ’voordeliger’ prijzen zouden plaatsvinden. Uiteraard prijzen veel hoger dan op de wereldmarkt.

Volgens de Rekenkamer is de EU niet voorbereid op een (nieuwe) energiecrisis. Zelfs ondanks het feit dat buurlanden verplicht zijn volgens EU-recht om gasvoorraden te delen met elkaar indien ergens tekorten zouden optreden. Ondanks die regelgeving zetten lidstaten bilaterale akkoorden op. Vooral de Duitsers gingen bij hun buren solidariteitscontracten opzetten. Zonder veel succes overigens.

De auditeurs merken op dat de oude gasmarkt dood is. In plaats van gas uit Rusland komt het gas nu hoofdzakelijk binnen via LNG-terminals. In de Noordzee, in de Baltische Zee, via de Atlantische kust en in de Middellandse Zee. Die verandering zorgde niet voor een nieuwe inschatting van de risico’s. Iets wat de Rekenkamer fijntjes opmerkt.

Daarmee is nog niet alle ellende opgesomd. De lidstaten schieten tekort in het rapporteren aan de EU. Voor de energiecrisis in 2022 bleken liefst 18 lidstaten hun rapportage betreft gasbevoorradingsveiligheid niet volledig aan de EU doorgegeven te hebben. Twee lidstaten hadden zelfs helemaal niks doorgegeven.

Ook België voltooide de rapportage niet en was dus één van die 18 landen. Na 2020 diende België onder minister voor Energie Tinne Van der Straeten (Groen) zelfs helemaal niks meer in. België heeft een preventief actieplan uit 2019, een noodplan uit medio 2020 en een advies van de Commissie eveneens uit 2020. Na de eedaflegging van Van der Straeten op 1 oktober 2020 deed België geen enkele verplichte rapportage meer bij de Europese Commissie.

Daarbij komt dat de Rekenkamer besluit dat de EU-architectuur voor de leveringszekerheid nog steeds onvolledig is.

Het advies van de Rekenkamer is dan ook dat lidstaten minstens hun plannen en rapportage op orde krijgen. Volgens João Leão is het duidelijk: ‘Gezien haar afhankelijkheid van buitenlands gas mag de EU nooit op haar lauweren rusten als het gaat om de leveringszekerheid van gas. Bovendien hebben consumenten geen enkele betaalbaarheidsgarantie in het geval van een groot tekort in de toekomst.’

De logische conclusie die de Rekenkamer niet maakt is dat miljarden euro’s belastinggeld verkwist werden en dat de huishoudens en bedrijven daar bovendien de dupe van waren door hogere gasfacturen (ondanks subsidies om de prijzen te drukken) en het drastisch terugschroeven van het gasverbruik.