Dit essay verscheen eerder in Civis Mundi Digitaal #68 op 7 oktober 2018. De trend zet zich door. Denk maar aan de ANPR-camera’s.

Schaduwtollen op het platteland

De maatregel in sommige gemeenten om zogenaamd sluipverkeer te beboeten is niet verenigbaar met het verbod op tollen. Het is tevens een inbreuk op het recht van verkeer verbonden aan de wegenbelasting. De digitale veldwachter moet niet dienen om dorpspolitici kiezers op te leveren.

De gemeente Kortenberg pakte op 21 september (kort voor de gemeenteraadsverkiezingen) trots uit met het succes van hun ANPR-camera’s. ANPR-camera’s zijn slimme digitale camera’s met kentekenherkenning. Zo’n camera leest dus een kenteken of nummerplaat en poept vervolgens een boete uit. Het hoeft geen betoog dat zo’n ding een goudmijn is voor menig eigenaar.

De website van de gemeente Kortenberg meldde eerder al: “Om in de ochtend- en de avondspits het doorgaand verkeer (5.000 voertuigen per dag) uit de wijk Armendaal en/of het centrum van Kortenberg te weren, wordt een doorgangsverbod van kracht. Om dit doorgangsverbod efficiënt te helpen toepassen zullen ANPR-camera’s (met nummerplaatherkenning) en trajectcontrole worden ingezet. Hierdoor zullen mensen met een bestemming in het projectgebied toch toegang kunnen krijgen, door middel van een ontheffing. Het is de bedoeling dat doorgaand verkeer bij voorkeur op de E40 blijft en in tweede instantie op de Leuvensesteenweg/Brusselsesteenweg (N2) of de Leuvensesteenweg/Tervuursesteenweg (N3). Dankzij de trajectcontrole zal alleen wie doorheen de camerazone rijdt zonder een vergunning of zonder een bestemming (= oponthoud) in aanmerking komen voor een GAS-boete.”[i]

De linke streek ligt in het “doorgangsverbod” en de “ontheffing” voor bepaalde mensen. Dit is gewoon newspeak om niet gewoon te zeggen dat tolheffing plaats vindt op niet inwoners. Dus discriminatie. Door iedereen doorgang te weigeren, maar arbitrair bepaalde groepen ontheffing te geven omzeilt de burgemeester dus de beschuldiging van discriminatie en onwettelijke maatregelen. Maar au fond is het gewoon een tolheffing op basis van afkomst. In dit geval afkomst uit andere gemeenten en steden.

Onwelvoeglijke boetes

Los van het feit of die ANPR-camera’s een inbreuk op de privacy van de verkeersdeelnemers blijken en de grenzen van het welvoeglijke dreigt te overschrijden, valt weer op dat de GAS-boete weer voor een democratisch niet te verdedigen doel gebruikt wordt. De Gemeentelijke Administratieve Sanctie (GAS) is een instrument dat al gebruikt wordt tegen hangjongeren en sluikstorten. Het hele systeem staat op gespannen voet met zowel grondwet als met het Europese verdrag van de rechten van de mens (EVRM). Andere toepassingen van GAS-boetes zijn de boetes voor het rijden in lage emissie zones (LEZ) of het betalend parkeerbeleid. Bij een GAS-boete kan de gemeente als uitvoerende macht boetes opleggen en die onmiddellijk via derden of deurwaarders innen zonder een juridische procedure via de rechterlijke macht. Geld afnemen van burgers zonder dat de burger dus een wet overtrad, noch via een rechter veroordeeld werd. Het hele systeem zet de deur naar willekeur wagenwijd open. Het is tevens een negatie van de scheiding der machten. De burger heeft immers geen enkel verhaal bij een onafhankelijke instantie. In Nederland besliste de Raad van State in 2015 dat de burger voor de burgerlijke rechter zijn tol moet kunnen aanvechten en niet via de bestuursrechter.[ii] Kortom de gemeente kan niet zowel rechter als partij zijn.

Voor lokale politici is het vaak een instrument om de gemeentekas te spekken zonder last te hebben van juridische procedures. Het buitenspel zetten van het recht op verdediging van de burger is het eigenlijke doel van dergelijke maatregelen. Een doel dat dus dikwijls het negeren van grondwettelijk rechten van diezelfde burger inhoudt. Wat dit betreft vertoont de GAS-boete alle kenmerken van een autoritair systeem. Dorpspolitici hebben blijkbaar een neiging tot autocratisch besturen.

Iemand die netjes zijn verkeersbelasting betaalt en aan alle regeltjes voldoet van de (federale) wegcode kan dus door een burgemeester in een dorp beboet worden zonder dat hij een verkeersovertreding pleegt enkel en alleen omdat hij op de openbare weg rijdt. Het behoort tot de bevoegdheid van de gemeentelijke overheid de verkeerssituatie van een straat te beheren, maar het willekeurig toegang verlenen aan inwoners versus niet inwoners is ten eerste geen onderdeel van de wegcode. Het is een onwettige tolheffing.

Ofwel mag niemand in een straat of op een weg, ofwel iedereen die zich wettig verplaatst. Het zo formuleren dat de maatregelen een algemene toepassing van de wegcode is, maar tegelijk ontheffing toekennen aan een groep op basis van woonplaats is boerenbedrog. Het instellen van selectieve no-go-zones kan misschien populair zijn bij de omwonenden, doch het is een onwettige inperking van de rechten van elke burger. Dit doen via cameratoezicht en kentekens of nummerplaten registreren heeft veel weg van Big Brother. Ten eerste is de toegang tot de databank van de kentekens en de inschrijvingen er niet om een burgemeester te laten scoren bij diens electoraat. Ten tweede zijn het zijn zaken niet waar burgers rijden, om welk tijdstip en hoe lang. Het is een digitale manier om een virtuele slagboom te plaatsen en iedere auto te controleren op papieren en identiteit van de bestuurder. Dit laatste zou zonder twijfel tot grote woede en opstandigheid leiden. Een bareel zou een schandaal zijn, maar zo’n ANPR-camera die sluiks hetzelfde doet lijkt niemand te verontrusten. Ten onrechte. Indien één burgemeester dit ongestraft mag doen dan volgen spoedig anderen en voor je het weet is het hele land een lappendeken van tolheffingen. Reeds op 1 maart 1652 kwam er een verbod op het heffen van onbehoorlijke tollen (het groot placaatboek) en de Franse revolutie schafte ze allemaal af omwille van de misbruiken door het verkopen van tolrechten. Dus het probleem is van alle tijden.

Actiegroepen kiezen steevast voor doorschuiven rekening

Dat lokale actiegroepen tolgelden als oplossing zien is niks nieuws. In 2006 wilde een actiegroep uit Temse tolgeld invoeren op de brug over de Schelde (die wel betaald is met Vlaams belastinggeld en niet door de stad Temse) en de toenmalige minister van Openbare Werken, Kris Peeters (CD&V) was tegen. Tolgeld is al lang een favoriet wondermiddel van groepsegoïsten van groene of linkse signatuur. Het moet dienen als afschrikking/straf of als doorschuiven van de rekeningen naar derden. Dat het discrimineert op inkomen of woonplaats deert de (milieu)activisten niet want hun doel is uiteraard het immobiliseren van alle auto’s en vrachtwagens. Met de steun van lokale egoïstische motieven wordt zoiets dan beleid van lokale politici. Een beleid dat ingaat tegen het algemeen belang van de ganse bevolking en enkel kan leiden tot een soort wedloop om overal tollen te heffen. Iets wat op Europees niveau juist al decennia teniet wordt gedaan door het harmoniseren en slechten van douane- of tolheffingen die het vrij verkeer van goederen en personen hindert. Dus op Europees niveau zijn onze politici tegen tollen en heffingen. Omwille van electoraal gewin willen ze het op lokale schaal anders wel invoeren. Hoe inconsequent kan je zijn?

Nochtans bestaat er zoiets als een verbod op tollen. Daarom ook dat burgemeester Chris Taes (CD&V) een constructie bedacht om het een doorgangsverbod te noemen en vervolgens arbitrair ontheffingen te geven aan hele groepen op basis van een discriminerend criterium: namelijk voor hem kunnen stemmen (want iedereen met rijbewijs en woonachtig in zijn dorp is ook een kiezer door de kiesplicht).

Die gas-boetes van de gemeente Kortenberg zijn gewoon tollen. De automobilist overtreedt geen verkeersregels. Artikel 10 van de Grondwet stelt dat alle Belgen gelijk voor de wet zijn. Artikel 11 stelt trouwens “Het genot van de rechten en vrijheden aan de Belgen toegekend moet zonder discriminatie verzekerd worden. Te dien einde waarborgen de wet en het decreet inzonderheid de rechten en vrijheden van de ideologische en filosofische minderheden.”. De rechten die een burger met rijbewijs en ingeschreven auto dus heeft kunnen in principe niet op basis van woonplaats (of stemrecht in die gemeente waar het hier om draait) te grabbel gegooid worden. Dat is wat Chris Taes (CD&V) doet, hij discrimineert op woonplaats om er profijt uit te halen voor de gemeentekas en voor zijn eigen herverkiezing als burgemeester. Iets wat noch christelijk, noch democratisch kan genoemd worden. Zijn inwoners kunnen dan inderdaad last hebben van sluipverkeer, maar dat fenomeen bestaat overal. In steden hebben inwoners last van mensen van buiten die de ganse dag de parkeerplaatsen innemen terwijl ze komen werken of winkelen in de stad. Bewoners van huizen langs nationale wegen (rijkswegen) hebben ook last van verkeer. Mensen die langs het spoor wonen hebben last van treinen. Wie onder een landingsroute naar een luchthaven woont heeft daar dan weer last van.

Niets rechtvaardigt dus het particularisme van Taes om zijn “steenweg” te gaan gebruiken om onwettige tollen te heffen en ze als GAS-boete voor iets dat geen verkeersovertreding is te vermommen. Taes discrimineert en de trend bij lokale bestuurders is om steeds meer te discrimineren met het oog op electoraal gewin en en passant het vullen van de lege gemeentekas. Dat ondertussen al die bewoners van die gemeenten met doorgaans lage gemeentelijke belastingen gratis gebruik maken van de stedelijke infrastructuur waar ze massaal werken, maar wel geen duurdere gemeentebelastingen betalen is een zeer bittere waarheid. Het tolereren van tollen her en der is het beperken van de vrijheid van iedere burger.

De landelijke bewoners profiteren gratis van alle investeringen in de grote steden, maar de lasten wensen ze niet. Door nu doorgaand verkeer (allicht naar steden zoals Brussel en Leuven in dit geval) te gaan belasten met discriminerende tolheffingen is een brug te ver. Dat bovendien gebruik gemaakt wordt van ANPR-camera’s gekoppeld aan de databank van de dienst DIV (kentekendatabank) is zelfs een inbreuk op de privacy van burgers die niets misdoen en wiens recht het is te gaan en staan waar ze willen zonder dat dit gevolgd wordt door een overheid indien daar geen dringende of dwingende reden toe is. De databank van kentekens bestaat om overtreders aan te kunnen pakken en om te zorgen dat alle voertuigen wettelijk in orde zijn in functie van de veiligheid van eenieder. Ze is niet aangelegd om particuliere belangen van dorpspolitici of lokale besturen te dienen. Het zou bespottelijk zijn indien een gemeente zou eisen dat ieder die op haar grondgebied passeert zich bij de lokale veldwachter zou moeten aanmelden. In dit geval niet enkel aanmelden maar ook tol betalen of buiten de gemeentegrenzen lopen.

Wordt het geen tijd om de GAS-boetes af te schaffen en dergelijke dorpspolitici te behoeden van het met de voeten treden van grondrechten van burgers? Misschien moeten burgemeesters voortaan maar verplicht een examen constitutioneel recht en mensenrechten afleggen. Het zou ze kunnen behoeden tegen het invoeren van grove schendingen van de burgerlijke vrijheden. Al is dat natuurlijk de laatste zorg van hedendaagse politici.

---

[i] https://www.kortenberg.be/project-sterrebeeksesteenweg

[ii] IenM/BSK-2015/40273