De afrekening van de stroomfactuur is een berekening op basis van bepaalde formules. Bij variabele prijzen spelen indexatieparameters en referentieprijzen een grote rol in de prijsberekening. Met die prijzen blijkt iets raars aan de hand.

De eindafrekening van huishoudens hun stroomfactuur is geen optelsom van dagelijks verbruik aan dagelijkse prijzen. Het is een berekening van gemiddelde prijzen in bepaalde periodes op een totaal verbruik per jaar. Met de digitale meter zou het nochtans eenvoudig moeten zijn om exact te betalen qua verbruik en qua marktprijs.

Niet dus. Bij een contract met variabele prijzen die bijna ieder huishouden tegenwoordig heeft komen formules, indexatieparameters en referentieprijzen aan te pas. De eindgebruiker kan daarvan nagenoeg niets controleren of narekenen.

De indexatieparameters geven de prijzen weer op de European Power Exchange (EPEX). Alles draait rond de berekening van de referentieprijs. Voor die berekening zijn marktprijzen op een elektriciteitsbeurs nodig. In België de EPEX Spot SE en European Market Coupling Operator AS. Die laatste koppelt de day-aheadmarktprijs van Epex aan die van andere Europese elektriciteitsbeurzen. Alles op basis van een model van de Europese Commissie.

De prijsvorming zelf is iets aparts. Ten eerste legt men die stroomprijzen een dag tevoren vast. Dat is de zogenaamde day-aheadmarkt. Op basis van die day-aheadprijs leggen de energiebedrijven elektriciteitscentrales of windmolens stil om de prijs hoog te houden (of anders geformuleerd om overaanbod te vermijden).

Ten tweede gebeurt de prijsvorming slechts met een kleine fractie van alle geproduceerde stroom. Dat leverde eind september een merkwaardig voorval op. Op zondag werd op de European Power Exchange (EPEX) bekend dat de volgende maandagavond (25 september) de stroomprijs zeer hoog zou uitvallen. Liefst 380 euro per megawattuur tussen 7 en 8 uur ’s avonds.

EPEX is de stroombeurs waar stroomproducenten dagelijks hun energieoverschotten of tekorten verhandelen. Ondanks het feit dat het merendeel van de geproduceerde stroom al een vaste prijs heeft door langetermijncontracten tussen producenten en industriële gebruikers of klanten met vaste tarieven wordt de marktprijs dus bepaald door de overcapaciteit of ondercapaciteit. Een fractie van alle stroom. Het gaat telkens over de stroomprijs voor de volgende dag.

Sedert de komst van hernieuwbare energie is het stroomaanbod steeds onbetrouwbaarder. De ene dag is er veel zon of wind. De ander dag geen van de twee. Het aantal hernieuwbare energieproducenten neemt ook steeds toe. Daarom is een stroombeurs noodzakelijk. Het gevolg is dat de stroomprijzen steeds volatieler blijken. Dat weten de stroomproducenten ook en dat zal u als consument geweten hebben.

Energiebedrijven die zelf stroom produceren kunnen daar ook op een andere manier hun profijt mee doen. Door in plaats van vaste prijzen af te spreken met hun klanten bijvoorbeeld contracten met variabele prijzen te sluiten. Die variabele prijzen koppelen ze via formules aan de indexatieparameters op basis van de dagprijs op een beurs. De kunst is dan die prijs kunstmatig hoog te houden.

Dat is nog zo eenvoudig niet. Het stroomverbruik varieert naargelang het moment van de dag, het weer of de dag van de week. Dat verklaart ook waarom minister van Energie Tinne Van der Straeten (Groen) zo’n fan van gascentrales is. Energiecentrales op aardgas kan de energieproducent uitschakelen zoals een consument zijn gasvuur of bulex kan uitschakelen. Bijvoorbeeld in het weekend als er minder stroomverbruik is.

Uitschakelen gaat zomaar niet met een kerncentrale. Daarom brandde – zo wil de mythe -vroeger de verlichting ’s nachts op de autosnelwegen in België. Bij een kerncentrale als belangrijkste energiebron zijn zon en wind nuttig om tekorten aan te vullen. Bij zon en wind als belangrijkste energiebron zijn aardgascentrales noodzakelijk om de twee derde van de tijd dat ze geen stroom leveren dit op te vangen.

Het bizarre is echter dat bij de day-aheadmarkt de stroomprijzen een dag van tevoren vastliggen. De energiebedrijven weten blijkbaar al hoeveel hernieuwbare energie de volgende dag beschikbaar zal zijn. Zondag 24 september bleek een zonnige dag. Althans zo luidde het weerbericht op zaterdag en zo begon de dag ook. Later op die voormiddag bleek de opgewekte zonne-energie toch tegen te vallen. Bovendien bleek het windstil. Gevolg de energiecentrales op aardgas werden te laat opgestart en de stroomprijs voor de volgende dag schoot omhoog. De prijs op een maandag wanneer sowieso alle centrales weer draaiden merkwaardig genoeg.

Hier lijkt het verhaaltje fout te lopen. Omdat de EPEX-dagprijzen een dag van tevoren om twaalf uur ’s middags via een transparante biedladder tot stand komen, zou de prijs van maandagavond het gevolg zijn van een beslissing op basis van het weer op zondag. Maar die uitleg is niet logisch. Het energieaanbod per uur van de dag dat wordt verwacht bepaalt de prijs. Mocht dit zaterdag voor zondag gebeuren dan zou het logisch klinken. Niet als het zondag voor maandag voorvalt. De prijs per megawattuur per uur verschilt 24 keer op een dag. Elke dag verschijnt op EPEX zo de prijslijst voor elk van die 24 uren.

Op die manier kan de marktprijs op een kalme zondagochtend tot onder nul zakken als er veel zon is en het veel waait. Slachtoffer daarvan zijn bijvoorbeeld mensen met zonnepanelen zonder terugdraaiende meter, elektrische auto of thuisbatterij. Die moeten dan betalen voor de stroom die ze op het net zetten. Begin juli gebeurde dat enkele keren.

Het omgekeerde kan voorvallen op vrijdag, zaterdag en zondag. Wanneer energiecentrales op aardgas uitschakelen voor het weekend. Indien de hoeveelheid wind en zon tegenvalt dan ontstaat een tekort. Op dat moment kan niet snel ingegrepen en dat leidt tot hoge prijzen.

Dit laatste zorgt dan weer dat de indexatieparameters en de referentieprijs gemiddeld hoger komen te liggen. Waardoor de eindafrekening van huishoudens veel duurder uitvalt later dat jaar. De vraag is nu wat gebeurde op 25 september en verschillende andere dagen dit jaar toen de prijs op een werkdag plots opveerde?

Kwatongen in de sector beweren trouwens al jaren dat verschillende financiële partijen in opdracht van energiebedrijven de dagprijzen op EPEX Spot manipuleren om de facturen van de energiebedrijven aan consumenten te verhogen met dank aan contractformules op basis van indexatieparameters en referentieprijzen gebaseerd op een fractie van het stroomaanbod.