Op 25 april 2018 ging dit portret uit 1574 van de hand voor 800 euro plus kosten. Dat lage bedrag was zelfs boven de nog lagere schatting van 400 tot 600 euro. Ik had het graag gekocht, maar zat krap bij kas.

Het gaat hier om Bussart of Busschaert van Hembyze. Heer van Ogierlande (in het West-Vlaamse Gits). In 1574 was hij 46 jaar. Zijn moment de gloire moest nog komen. Hier is hij nog een verarmde edelman.

De mannen in de familie van Hembyze waren calvinistische extremisten uit Gent. Bussart was één van de XVIII. Dat was een comité van calvinistische extremisten die de macht in Gent overnam in 1577 en tot 20 augustus 1579 Gent in een hel op aarde voor alle andersdenkenden en vooral dus katholieken zou maken.

Een bestuur dat trouwens ook verdeeldheid zaaide onder de opstandelingen tegen de Spaanse heerschappij. Een eensgezindheid onder katholieken en protestanten, Franstaligen en Nederlandstaligen, burgerij en adel. Na de Spaanse Furie in 1576 trok iedereen aan één zeel. De eenheid was na de Pacificatie van Gent en het Eeuwig Edict in 1577 erg groot. Maar ze zou van zeer korte duur blijken. En dat was hoofdzakelijk aan drie groepen te danken: de Gentse calvinisten, de Hollandse steden in de Staten van Holland en bepaalde geuzen die eigenlijk terroristen waren. Alledrie hadden ze één ding gemeen: ze waren calvinistisch en radikaal.

Bussarts kozijn Jan van Hembyze was een rebel en leider van de XVIII. Jan van Hembyze of gewoonlijk gewoon Hembyze genoemd vormde een kliek samen met zijn drie broers en zijn kozijn Bussart. Jan was eigenlijk eerste schepen van Gent. Van 1577 tot 1579 zat hij in het calvinistisch bestuur. Bussart was een fixer.

Jonker Jan pleegde een staatsgreep op 28 juli 1579. Hij liet 1700 ruiters en soldaten de stad binnen en greep de macht. Aanleiding was het verbod op de katholieke eredienst en het zweren van een eed aan het calvinisme. Beide zaken wou Hembyze opleggen, maar dat zinde veel Gentenaren niet.

Vervolgens weigerden schepenen de eed af te leggen. Daarna ging een delegatie onder leiding van Karel van Utenhove naar Antwerpen om Oranje te vragen om in te grijpen. Uiteindelijk volgde een andere staatsgreep op 20 augustus 1579 met steun van Oranje. Negen dagen later op 29 augustus van dat jaar werd Jan van Hembyze uit Gent verbannen. Daarop ging het Gentse bestuur een gematigder politiek voeren meer in lijn met de wensen van Willem van Oranje.

Na de Franse Furie in Antwerpen verloor Oranje elk gezag. In augustus 1583 riepen de Gentse machthebbers Hembyze terug. Hij voerde vervolgens een dictatoriaal beleid in. Hij regeerde een jaar als dictator en kreeg zo heel de bevolking tegen zich. Op dat moment was de man van het portret al overleden. Bussart stierf immers in 1582.

Hoogverraad

Daarop vond zijn kozijn en extreme calvinist en dictator Jan van Hembyze niet beter dan van kamp te wisselen en met de Spaanse landvoogd Alexander Farnese in het geheim te onderhandelen over zijn eigen hachje en familiebelangen. In 1584 net voor de val van Gent keerde Jan van Hembyze snel zijn kar en bood zijn diensten aan ter ‘reconciliatie’ bij Farnese. Terstond lieten de andere calvinisten hem op 4 augustus 1584 onthoofden als verrader. Farnese schreef later dat die bemiddelingspogingen al zijn voorgaande fouten uitwisten en en liet een belasting op zijn weduwe wegvallen.

De historici beschouwen Jan van Hembyze als een gevaarlijke fanaticus die vooral zichzelf wou verrijken. Een demagoog en een platte opportunist. De Hembyzes waren (onbetrouwbare) cliënten van Willem van Oranje die in juli 1584 vermoord werd. Na die moordaanslag in Delft koos Hembyze eieren voor zijn geld en zocht bescherming bij Farnese.

De strijd in het hertogdom Brabant interesseerde hem niet. De Hembyzes waren enkel egoïstisch bezig met hun positie en belangen in het graafschap Vlaanderen en vooral Gent. De gedachte om in Antwerpen verder te vechten tegen Farnese kwam gewoon niet in hen op. Hun radicale calvinisme en hun eigenbelang primeerden op het algemeen belang.

Bussart op zijn beurt was een belangrijke figuur in het uitvoerend werk. Dat vonden ook diens tegenstanders. Hij was eerder schepen van de Keure geweest in Gent in de jaren vijftig en zestig. Toen hij in 1580 gevangen genomen werd ruilden de koninklijken hem en een predikant voor de bisschoppen van Ieper en Brugge die in Gent gevangen zaten.

Ik ben wel benieuwd wat er van het schilderij geworden is na de veiling in Brussel.

In het comité van XVIII zaten onder andere ook Jacob en Nicolas Utenhove. En later Karel. Maar die laatste is niet de bekende humanist Karel van Utenhove waar hier elders op de site geschreven werd. Volgens de ene bron waren beide eerstgenoemden broers van Karel. Jacob was arts met studies in Montpellier en Nicolas had een rechtendiploma uit Toulouse. De Utenhoves stonden bekend als gematigde calvinisten. De tweede Karel zou een neef zijn, maar zeker niet de humanist die in het buitenland verbleef.