Dit artikel verscheen in mei 2017 inCivis Mundi Digitaal #46

Sedert april 2017 is in Amsterdam een milieuzone. Een maand eerder deed de stad Antwerpen hetzelfde met een lage-emissiezone (LEZ).[1] Onder het mom dat niemand tegen een beter leefmilieu en gezondere lucht kan zijn, morrelt de politiek aan de grondrechten van burgers. Hier een discussie voeren over luchtvervuiling zou te ver leiden. Ooit schreef men dat lucht het enige was dat niet belast werd door overheden. Met deze milieuzones wordt nu zelfs de lucht belast en rest enkel de zon als taxfree of zoals mijn oma zaliger zei “alleen de zon komt op voor niks”.

Maar is er van de andere kant ook niet een recht op frisse lucht en op zonlicht dat in smogsteden met de voeten op de gaspedaal wordt getreden en vaak ver te zoeken is door een dichte mist van vervuilde lucht? Is het niet hoog tijd hieraan iets te doen voordat Amsterdam en Antwerpen evenzeer geteisterd worden door smog. De vraag dringt zich echter op of de milieubelasting die in dit artikel aan de kaak wordt gesteld, een adequaat antwoord is en niet veeleer andere fiscale en politieke belangen dient dan het milieubelang.

Los van de filosofische bedenking dat de reacties op milieuvervuiling en de klimaatgekte twee totaal verschillende zaken zijn, valt vervuiling wel degelijk objectief waar te nemen. Het noopt tot actie en tot preventie. De beruchte klimaatopwarming en de politieke doelstellingen om dit te voorkomen daarentegen zijn volgens sommigen niet objectief en stoelen niet altijd op objectief vast te stellen causale verbanden. Anderen beweren het tegenovergestelde met indrukwekkende empirische gegevens die niet zomaar zijn weg te beweren. Het wijzen op de syllogismen levert steevast  verkettering of ridiculisering op. Zelfs nonsenswoorden zoals klimaatontkenner vallen snel. In de ogen van de aanhangers van conventional wisdom is iemand die de menselijke rol in de (vermeende) klimaatopwarming  ter discussie durft te stellen geen ontkenner van klimaatopwarming, maar een ontkenner van klimaat. Los van het feit dat klimaat  geografisch bepaald blijkt te zijn en de wereldwijde opwarming van verschillende klimaten (meervoud) iets totaal anders is. Een klimaat is evenmin een vast gegeven, maar een label op een verzameling van gemiddelden van neerslag, luchtdruk, temperatuur enzovoort, die aan ingrijpende veranderingen onderhevig kunnen zijn. En aantoonbare zorgwekkende trends kunnen vertonen.

Lege stadskassen spekken

Politieke leiders volgen bijna altijd breed gedragen maatschappelijke gevoelens uit angst voor de meute of omwille van het financieel gewin. Het doet mij soms denken aan een sociale psychose. Niets is zo eenvoudig te belasten als iets dat door grote groepen burgers als een groot gevaar gezien wordt. De luchtvervuiling en de uitstoot van broeikasgassen zijn in zo’n geval een geschenk uit de hemel voor de immer lege stadskassen.

Net zoals een loterij een belasting op goedgelovigheid is, zou de milieuzone of lage-emmissiezone een belasting op goedgelovigheid kunnen zijn, ware het niet dat het een bedenkelijk kantje heeft: namelijk discriminatie.

Het onbewezen milieubelang weegt niet op tegen de nadelen die zwakkeren in de maatschappij van deze maatregel kunnen ondervinden. Een hele groep automobilisten wordt gediscrimineerd. Ze betalen dezelfde belastingen, accijnzen en btw, maar krijgen niet dezelfde rechten verbonden aan hun eigendom.

Universeel recht op eigendom

Het kan misschien ver gezocht lijken, maar reeds in de Déclaration des Droits de l’Homme et du Citoyen uit 1789 ging het 17^de een laatste artikel over het recht op bezit. Het recht op bezit is zo vanzelfsprekend dat niemand er nog bij nadenkt. Nochtans is ook artikel 17 in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens uit 1948 dit over het recht op eigendom. In Afrika waar kleine boeren massaal onteigend worden omdat ze geen bewijs van hun bezit van de voorouderlijke akkers kunnen voorleggen en multinationale theeplantages van de overheid concessies of landerijen kopen, lijkt het misbruik tegen het recht op eigendom duidelijk.

Het recht op eigendom is echter afhankelijk van een respectvolle en billijke machthebber. Een koning of dictator die iets afneemt zonder een eerlijk proces is in niets anders dan een overheid die met nieuwe regels aan het eigendomsrecht verbonden voordelen of gebruiken afneemt. “Niemand mag willekeurig van zijn eigendom worden beroofd” uit 1789 werd na de Tweede Wereldoorlog met een paragraaf 2 in artikel 17 van de Universele Verklaring van de Rechten van de mens: “La propriété étant un droit inviolable et sacré, nul ne peut en être privé, si ce n’est lorsque la nécessité publique, légalement constatée, l’exige évidemment, et sous la condition d’une juste et préalable indemnité.“

Onteigening kan dus enkel na legale procedures EN schadeloosstelling. Vooral dit laatste durven wetgevers en hun uitvoerende macht nogal eens vergeten. De overheid is geen koning die naar goeddunken leengoederen kan geven en nemen.

Veelzijdige discriminatie

Het invoeren van het LEZ-besluit in Vlaanderen is derhalve in strijd met de artikelen 26 en 28 tot en met 37 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (VWEU) en eveneens in strijd met de Grondwetsartikelen 142, 10, 8 en 11. De invoering van de LEZ is een discriminerende maatregel die wetenschappelijk moeilijk hard te maken is. Het is tevens een poging om arme luizen, gepensioneerden en allochtonen met oude auto’s uit het stadscentrum te weren. Mensen die door jarenlange promotie van dieselbrandstof door de overheid met een dieseltje rijden, zouden verplicht worden hun goederen te liquideren tegen bodemprijzen om een nieuw product te kopen (wat gezien hun vermogen uitgesloten is). Dit is de echte inbreuk op het recht op eigendom, maar dit lijkt ook op een klassenstrijd en lijkt weinig meer te maken te hebben met het leefmilieu. Het heeft meer weg van belasting op armoede. Een pestbelasting. Het lijkt in strijd met het grondwettelijk beginsel dat er geen standen zijn in ons land.

Het is  de vraag of er overtuigend wetenschappelijk bewijs is dat de uitstoot van oudere auto’s in het algemeen erger zou zijn dan die van nieuwere (het verbruik bepaalt de emissie), afgezien van heel oude auto’s, die je duidelijk kunt ruiken als ze voor je rijden. De Europese Commissie stelde vast dat met emissiecijfers gesjoemeld werd. Is het niet  onethisch op basis van resultaten van sjoemelsoftware beleid te voeren? Het enige verschil is de marktwaarde van oude en nieuwe  producten. Er is geen wetenschappelijk en reproduceerbaar bewijs dat fijn stof van diesels de oorzaak zou zijn van allerhande kwalen. Er is enkel bewijs voor het feit dat fijn stof zonder meer schadelijk is. Dus ook fijn stof van tram- en treinsporen, erosie, rokers, CV-installaties en dergelijke. Fijn stof uit de Sahara dat via luchtlagen komt, fijn stof uit het Ruhrgebied…[2]

Geplande gettovorming

Het al dan niet aanwezig zijn van zogenaamde alternatieven komt steeds neer op hetzij nieuwe kosten, hetzij een verlies aan kwaliteit of beschikbaarheid. Het is een inbreuk op het recht op mobiliteit dat helaas niet juridisch bestaat. Wat wel bestaat is een recht op vrij verkeer van personen, goederen en diensten in de EU. De huidige invoering van de milieuzones of LEZ beperkt echter dat vrij verkeer en dit op basis van arbitrair gekozen delen van een juridische gemeentelijke omschrijving. De wettelijke basis is een decreet en een beslissing van de gemeenteraad.

Niet de Stad Antwerpen, niet de agglomeratie… maar het economische, toeristische en sociale hart van de stad wordt afgesloten voor een groep en dit op basis van vermogen (het product oude auto). De beweerde sociale correctie is puur cosmetisch. Ten eerste is het arbitrair (namelijk de brandstofsoort van de auto en niet de feitelijke uitstoot).

Ten tweede kijkt men niet naar omniostatuut of andere parameters die een solide juridische grond hebben om de sociaal zwakkere te objectiveren en te identificeren, maar naar de auto en meer bepaald zijn leeftijd.

De enige oplossing zou het meten van de emissie van elke individuele automodel zijn, maar dat durven ze niet, want dan is de kostenbatenanalyse van deze verkapte belasting meteen negatief. Daarbij komt trouwens dat het opgelegde nadeel of beperking van het eigendomsrecht afgekocht kan worden. In de klassieke traditie heette zoiets gijzeling. Dus een in de ogen van de overheid vervuilende auto die schadelijk zou zijn voor de bevolking kan de bevolking rustig vergiftigen mits tol wordt betaalt aan de overheid . Wat meteen ook aangeeft dat niet volksgezondheid, maar inkomsten uit tol het echte doel zijn.

De milieuzone of LEZ lijkt op  een discriminerende maatregel vermomd als algemeen belang:

1)      Het eerste discriminatiecriterium is VERMOGEN. Het ontnemen van de mobiliteit op basis van financiële mogelijkheden en het bezit van een oud blik. Nochtans rijdt er voor elke oude auto geen nieuwe en is de oude dus ook niet tot een afvalstroom herleid.

2)      Een tweede criterium van discriminatie is op handicap. Door de voorwaarden niet aan de handicap maar aan het voertuig te koppelen discrimineren ze mensen met een beperking.

3)      Een derde criterium van discriminatie is etnisch. De meeste oude en dus goedkopere tweedehands auto’s zijn eigendom van mensen die deel uitmaken van minderheden (op de criminele drugsdealende groep binnen deze gemeenschap na dan die wel mogen rondrijden in dure sportwagens en SUV’s). Het lijkt op een verkapte vorm van gettovorming door deze mensen de stadskern uit te drijven of anders hun mobiliteit te ontnemen.

4)      Het lijkt ook op arbeidsdiscriminatie want indirect raakt de maatregel de marginale zelfstandigen en de kleine neringdoeners die zich geen nieuwe bestelwagen kunnen permitteren.

Ik zou nog wel meer criteria kunnen illustreren, maar me dunkt dat dit duidelijk genoeg is. De implementatie van de milieuzone of lage-emissiezone (LEZ) lijkt een verkapte vorm van discriminatie door een groep en hun politieke lobby tegen de economisch kwetsbare groepen onder het mom dat niemand tegen het milieu kan zijn.

Hetzelfde fenomeen bleek ook al uit de milieusubsidies waar vooral de rijken aan verdienen en de armen voor betalen. Het is een uitwas van de milieulobby. Mag ik op de hygiënewetten van bepaalde totalitaire regimes wijzen om duidelijk te maken dat dit echter een stok is om mee te slaan en geen acceptabel beleid.

In tegenstelling tot een verkeersvrije zone is het arbitrair selectief weren van bepaalde voertuigen op basis van economische criteria i.p.v. wetenschappelijk onderbouwde en nadien juridisch solide vormgegeven normen dus een vorm van discriminatie. Het bovendien schaden van de eigendomsrechten van de gediscrimineerde komt er bovenop.

Dubbele belasting: Sociale kosten reeds betaald aan de pomp

Het wordt trouwens nog perverser. De Stad Antwerpen beheert gewestwegen (rijkswegen) en een deel valt in die LEZ of milieuzone.[3] Terwijl anderzijds elke auto oud of nieuw dezelfde verkeersbelasting betaalt aan het Vlaams Gewest (het Rijk). Dit houdt dus een beperking van de rechten van de burger in op basis van discriminatie. Daarnaast betaalt iedereen dezelfde accijnzen en btw op brandstof aan de pomp. In die prijs zit reeds de sociale kosten van de vervuiling vervat.[4]

Aangezien de gewestwegen binnen de Antwerpse ring enkele jaren geleden overgedragen werden aan de Stad Antwerpen en dit ondanks de financiering door de Vlaamse begroting (Programmadecreet 2017) echter niet inhoudt dat het onderhoud, beheer en aanleg door de Stad Antwerpen wordt gedragen en de wegen dus geen gewestwegen meer zouden zijn. De wetgeving voor gewestwegen blijft van toepassing. Dus eigenlijk is het decreet van de LEZ en de begroting voor wegen en verkeer eigenlijk een contradictie die de individuele rechten van de burger schaden. Dus ofwel is de begroting (Programmadecreet 2017) ongeldig ofwel is het LEZ-besluit ongeldig en dus dienen één van de twee of beiden vernietigd te worden door het Grondwettelijk Hof. Dit voorzagen de overheden en dus voerden ze de milieuzone of LEZ pas in na het verstrijken van de toetsingstermijnen van het LEZ-decreet door het Grondwettelijk Hof. Om de wetgeving ongedaan te maken bestaat immers slechts zes maanden tijd na publicatie in het Staatsblad.

Het Grondwettelijk Hof mag dus de grondwettelijkheid niet meer onderzoeken en de beslissingen toetsen aan de rechtshiërarchie (grondwet, de Europese verdragen die de Federale Overheid sloot etc.). Het gelijkheidsbeginsel, discriminatie op basis van vermogen, het invoeren van grondwettelijk verboden standen, de beperking van het vrij verkeer van goederen, personen en diensten, en voor de inbreuk op het verbod op heffingen met een gelijke werking als douanerechten: Artikel 28, lid 1, en artikel 30 VWEU en het niet respecteren van het recht op eigendom (UVRM art 17).

Het LEZ-besluit, het LEZ-decreet en de LEZ-regeling van de Stad Antwerpen zijn een vorm van tolheffing op basis van vermogen (of juist het gebrek aan financiële draagkracht).

Het is ook een maatregel die geen sociale correctie heeft, omdat het juist een vorm van groepsegoïsme is gericht tegen de economisch zwakkeren.

Bovendien zijn de betrokken voertuigen Europees en Belgisch gehomologeerd. Dus hierdoor is de invoering een beperking van de rechten van de koper/eigenaar die in tempore non suspecto een voertuig kocht dat alle rechten bood. De bestuurder betaalt dezelfde verkeersbelastingen, moet aan de technische controle voldoen en dient dezelfde verplichte verzekering te betalen. Zonder uitdoofscenario of schadeloosstelling wordt nu op arbitraire wijze een beperking ingevoerd van die rechten die als tegenprestatie voor die gewestelijke verkeersbelasting en andere kosten zoals technische keuring. Het recht op eigendom wordt hier beperkt op basis van arbitraire regels, zonder indemniteit voor de geleden schade aan dit eigendomsrecht.

Milieuzones of LEZ kunnen voor veel steden een welkome manier zijn om geld te verkrijgen van hun burgers en hun bezoekers. Zoals ook reeds parkeermeters en betaald parkeren een vorm van tol waren. Alleen bij betaald parkeren kon de burger kiezen voor een alternatief. Nu onteigent de overheid gedeeltelijk de automobilist. De dure boetes waarvoor de gemeentelijke overheid de privacy van de burger mag schenden en in de databanken van registraties van de nummerplaten mag gaan neuzen (iets dat eigenlijk enkel voor politie en justitie zou mogen). Tel daar nog een bijzonder wrang detail bij: buitenlandse automobilisten riskeren geen boete omwille van de ontoegankelijkheid van de registratie van hun nummerplaten. Op zijn beurt weer een bizarre positieve discriminatie voor toeristen of Oost-Europese arbeiders.

Politiek is de milieuzone of LEZ misschien verdedigbaar, maar vanuit mensenrechtelijk of grondwettelijk oogpunt is het verwerpelijk.

Sociale psychose

De neutrale observator die toegeeft dat hij niet weet of betwijfelt dat de rol van de mens wel zo groot is als door anderen wordt beweerd, kan niet altijd rekenen op begrip. Maar wordt nog net niet behandeld  als een karikaturist van de profeet onder bepaalde regimes.

De politieke consensus achter de ’klimaatopwarming’ en de noodzaak dit via belastingen, straffen en boeten aan te pakken, doet mij enigszins denken aan sociale of groepspsychoses. Neem bijvoorbeeld de hekserijvervolgingen die in de 15^de en 16^de eeuw uit het niets opdoken en heel Europa jaren in de ban hielden. Het ontkennen van het bestaan van heksen volstond al om in aanraking te komen met het burgerlijke gerecht.

In tegenstelling tot wat vaak gedacht wordt, was de inquisitie niet alleen een zaak van de Kerk, maar ook van de politieke overheid. Het was geen kerkelijke rechtbank, maar een burgerlijke of politieke. In eigentijdse termen zou hier belangenverstrengeling van religie en staat een passende typering zijn, die al sinds millennia geldt. Het gegeven dat de bezittingen van de beschuldigden verbeurd verklaard werden, speelde voor de overheden en koningen allicht een even grote rol als het oprechte geloof in heksen of duivelsaanbidders.

Nu zijn sociale psychoses of met andere woorden waanbeelden door gehele sociale groepen geen uitzonderlijk fenomeen. De stap van vooroordeel naar sociale psychose is echter een vrij extreme stap.[5]

De massa’s die op basis van de berekening van de leeftijd van Jezus het einde der tijden verwachtten tussen het jaar 1000 en 1033 genazen naarmate de deadline van de dag des oordeels steeds vager werd. De meutes die overal heksen zagen verdwenen nadat de excessen de maatschappij dermate ontwricht hadden dat de weldenkende politieke elite ingreep. De Russische pogroms daarentegen waren geen sociale psychose as such, maar de haat jegens biotechnologie zoals het compleet irrationele en bijna compleet uit de meest onwaarschijnlijke leugens opgebouwde anti-Monsanto hetze (Monsatan volgens sommigen) is dan weer wel een sociale psychose.[6] De waanbeelden zijn zo echt in de ogen van de aanhangers dat harde bewijzen dat vele beweringen compleet onwaar zijn niet het minste effect hebben. Zo kan een boer perfect de zaden van zijn oogst planten. Deze zaden zijn niet steriel zoals bij klassieke hybride zaden die voortkomen uit gewone plantveredeling door kruisingen. Boeren plegen niet massaal zelfmoord door Monsanto, maar deden dit reeds decennia voor de introductie van Monsanto op hun markt in India. Kortom broodje-aapverhalen ontmoeten sociale psychose en vormen waarnemingen door hele groepen van zaken die rationeel niet waarneembaar zijn.

Bibliografie:

Boltze, M, W Jiang, S Groer, and D Scheuvens. 2014. “Analyse der Wirksamkeit von Umweltzonen hinsichtlich Feinstaub-und Stickstoffoxidkonzentrationen.”  Straßenverkehrstechnik 58 (4).

Boogaard, JMC. 2012. “Effects of traffic policies on air pollution and health-an intervention study.” Utrecht University.

Bruckmann, Peter, Martin Lutz, Brandta Andreas, Sabine Wurzler, and Klaus Vogt. 2011. “Do Low Emission Zones reduce the burden of particulates?” 15th ETH-Conference on Combustion Generated Nanoparticles, Zurich, June 26th – 29th 2011.

Ezeah, Chukwunonye, Keiron Finney, and Chukwunonso Nnajide. 2015. “A Critical Review Of The Effectiveness Of Low Emission Zones (LEZ) As A Strategy For The Management Of Air Quality In Major European Cities.”  Journal of Multidisciplinary Engineering Science and Technology 2 (7):1860-1868.

Franks, Bradley, Adrian Bangerter, and Martin Bauer. 2013. “Conspiracy theories as quasi-religious mentality: an integrated account from cognitive science, social representations theory, and frame theory.”  Frontiers in psychology 4:424.

Jiang, Wei, Manfred Boltze, Stefan Groer, and Dirk Scheuvens. 2017. “Impacts of low emission zones in Germany on air pollution levels.” World Conference on Transport Research, Shangai, 10-15 July 2016.

Leihs, Dietrich. 2011. “Effects and potentials of LEZ in Europe: Do they really work?” ITS Telecommunications (ITST), 2011 11th International Conference on ITS Telecommunications (ITST), St. Petersburg.

Mazlish, Bruce. 1968. “Group psychology and problems of contemporary history.”  Journal of Contemporary History 3 (2):163-177.

---

[1] De benaming van de Europee Unie is low emission zone (LEZ) http://ec.europa.eu/environment/europeangreencapital/lez-zone-air-quality/

[2] “It can be concluded that LEZ reduce the PM10 burden by about 2 – 3 µg/m³ both in Berlin and in the Ruhr district mainly by a faster modernization of the car fleet and by incentives for retrofitting older vehicles with particle traps. This slight decrease is difficult to detect, as there are numerous PM sources not related to exhaust emissions.“ (Bruckmann et al. 2011)
                “Overall, the 2010-2008 concentration trends of traffic-related pollutants did not differ significantly for busy urban streets compared to suburban background sites outside of the LEZ.” (Boogaard 2012)

                Zie ook: (Ezeah, Finney, and Nnajide 2015, Leihs 2011, Boltze et al. 2014, Jiang et al. 2017)

[3] http://opendata.antwerpen.be/datasets/gewestwegen

[4] http://www.petrolfed.be/nl/petroleumindustrie/fiscaliteit/evolutie-van-de-accijnstarieven-op-de-voornaamste-petroleumproducten
                http://financien.belgium.be/nl/ondernemingen/accijnzen

[5] (Mazlish 1968)

[6] (Franks, Bangerter, and Bauer 2013)