De Europese Commissie heeft een diepgaand onderzoek opgestart naar de Vlaamse subsidies aan drie natuurverengingen tussen 2003 en 2018. Dit gebeurde op basis van een klacht.

Waarover gaat het? Het gaat over subsidies van het Vlaams Gewest en verschillende lokale besturen aan Natuurpunt Beheer, Limburgs Landschap en Vzw Durme. Deze verenigingen doen aan natuurbeheer en milieubescherming.

Het probleem ligt bij het geld dat ze ofwel kregen om gronden te kopen om deze om te vormen tot natuurgebied, ofwel geld dat ze kregen om educatieve activiteiten te organiseren in de bezoekerscentra van die natuurgebieden. De Vlaamse steun blijkt uit een voorlopig onderzoek vaak op te lopen tot 100% van de kosten voor beide.

De Commissie stelt dat het beheer van die verenigingen ook bestond uit nevenactiviteiten zoals de verkoop van hout, het verpachten en verhuren van land en het uitbaten van cafetaria’s.

Eén van dergelijke projecten is het Bezoekerscentrum De Maten – De Slagmolen in Genk. Vlaams minister van Omgeving en Toerisme Zuhal Demir (N-VA) opende in mei 2023 dat bezoekerscentrum. Natuurpunt baatte daar sedert 2021 een buitenbar uit. Toerisme Vlaanderen kocht eind 2020 het pand van De Slagmolen in Genk. Natuurpunt sloot vervolgens een erfpachtovereenkomst en wil de renovatie (met subsidies) van de Slagmolen beginnen in 2024.

Vooral dit laatste soort commerciële activiteiten doen de Commissie twijfelen of de Vlaamse steun in overeenstemming is met de EU-regels betreft geoorloofde staatsteun.

Daarbij dient wel aangetekend dat de rechtspraak bij het Hof van Justitie van de EU bepaalt dat indien die natuurbeschermingsactiviteiten een sociaal karakter vertonen ze niet als staatssteun gelden. Hetzelfde gaat op voor de educatieve en informatieve activiteiten voor een algemeen publiek. Ook dan worden ze niet als economische activiteiten beschouwd.

Niettemin acht de Commissie een diepgaand onderzoek gerechtvaardigd. Want nevenactiviteiten zijn toegelaten. Maar enkel als ze hetzelfde maatschappelijk doel nastreven. Dat wil zeggen als ze onlosmakelijk verbonden zijn met de hoofddoelstellingen, namelijk natuurbeheer of natuureducatie.

In elk ander geval beschouwt de Commissie verkoop van hout, het verpachten aan boeren of het uitbaten van horecagelegenheden als aparte economische activiteiten. En dan gelden wel de regels omtrent staatssteun.

De Commissie onderzoekt dus niet zozeer de steun voor het aankopen van gronden, maar of die steun tevens gebruikt wordt voor het financieren van andere activiteiten. Dat is een streep door de rekening van bijvoorbeeld Natuurpunt dat bewust gescheiden vzw’s opzette voor de aankopen van de natuurgebieden en voor natuureducatie om voor die Vlaamse en lokale subsidies in aanmerking te komen.

De kern van het probleem is dat boerenorganisaties beweren dat die aankoopsteun van het Vlaams Gewest een economisch voordeel oplevert aan de natuurverenigingen en het boeren onmogelijk maakt te concurreren bij de aankoop van gronden. Dat laatste is volgens artikel 107 van het EU-verdrag een vorm van ongeoorloofde staatssteun.

Naarmate meer gronden natuurgebied worden komen steeds meer landbouwbedrijven in een straal van 50 km rond natuurgebied te liggen en vallen deze onder strengere regelgeving.

In totaal ontving Natuurpunt in 2022 en 2023 liefst 89 miljoen euro Vlaamse subsidies. Zie ook mijn artikel daarover.