De sluiting van de afvalverbrandingsoven van ISVAG in Wilrijk op 13 september 2024 maakt een voorlopig einde aan één van de meest gepolitiseerde dossiers van Vlaanderen. Lees mijn artikel in Doorbraak.

5/9/2024 Uw afvalfactuur wordt een probleem
Afvalverbrandingsoven Isvag binnen twee weken dicht

Voor wie graag het heel dossier wil doorgronden heb ik hier een overzicht gemaakt van wat de afgelopen jaren allemaal speelde. Zaken die u destijds in Doorbraak kon lezen of die ik verzamelde maar om diverse redenen nooit een artikel haalden.

Het is begrijpelijk dat in volle campagne voor de gemeenteraadsverkiezingen van 13 oktober 2024 geen enkele lokaal actieve politicus over het dossier wil praten. Want de slotsom is dat er weer een probleem bijkomt en weer een factuur zal volgen voor de burgers.

Als de Antwerpse afvalverbrandingsoven van Isvag dicht gaat op 13 september 2024 dan zullen vrachtwagens afval naar het Waasland en het Noorden van Antwerpen moeten rijden. Na overslag van afval uit vuilniswagens. De Antwerpse steden en gemeenten verliezen dan hun dividenden, maar blijven met de huisvuilfactuur zitten. 29 augustus 2024 werd de vergunning vernietigd en moest de verbrandingsoven binnen de veertien dagen dicht.

De oplossing die er geen was

Het stadsbestuur van Antwerpen hoopte eerder een oplossing achter de hand te houden. Namelijk een verhuis. De verbrandingsoven in Wilrijk wordt verhuisd als het aan het Antwerps stadsbestuur ligt. Tenminste dat was het besluit eind februari 2023.

De verlenging van de omgevingsvergunning van de Antwerpse verbrandingsoven voor huisvuil van ISVAG is één van de meeste gepolitiseerde dossiers. Keer op keer sneuvelden de gegeven vergunningen bij de rechter.

De verbrandingsoven die het restafval van 1 tot 1,6 miljoen inwoners van de provincie Antwerpen verwerkt liep bovendien al miljoenen subsidies mis, vergunningen geraakten niet rond of werden slechts op proef gegeven (wat dan weer onwettelijk bleek). Bovendien blijven actiegroepen en tot overmaat van ramp zelfs door één van de eigen aandeelhouders van de intercommunale elke vergunning aanvechten bij de administratieve rechtbanken.

Historisch overzicht

Om het dossier te begrijpen is een klein historisch overzicht nodig. Alles begon in de jaren 1980 met lokale angst voor dioxines uit een schoorsteen. Een terechte angst overigens.

De eis om de verbrandingsoven te sluiten evolueerde door de jaren afhankelijk van de recentste vervuilingsvormen die angst inboezemden. Van dioxine stapten actievoerder over op fijnstof, vervolgens stikstof en sinds 2022 zelfs PFAS. Allemaal stoffen die in de rook uit de schouw komen. Althans dat was en is de vrees.

Volgens Natuurpunt, Bond Beter Leefmilieu en de lokale Aartselaarse actiegroep MINA-raad (niet te verwarren met het gelijknamige Vlaams adviesorgaan) moet Isvag dicht. Het afval kan volgens de drie groepen milieuactivisten door Isvag elders verbrand worden. De milieuactivisten beweren zelfs dat de Vlaamse afvalstoffenmaatschappij OVAM dit garandeert. Bij OVAM viel de woordvoerder uit de lucht.

Het Vlaams Gewest geeft maar vergunningen in functie van de hoeveelheid restafval in Vlaanderen. Er is dus nergens echt capaciteit op overschot. Daarom is er ook een afvalexportverbod. OVAM gaf ook helemaal nooit die garantie. Als Isvag sluit heeft vooral de Stad Antwerpen normaal een groot probleem.

Geen paniek. De Stad Antwerpen vond volgens toenmalig schepen Tom Meeuws (Vooruit) in 2023 een oplossing. N-VA, Vooruit en OpenVLD waren het eens om van een wit blad te vertrekken. ‘Lang bestond in dit dossier een gebrek aan verbeelding’ zei toenmalig schepen Meeuws, ‘Men moet redeneren vanuit een eco-industrieel systeem. Een waaier aan bedrijven zitten te smeken om groene stoom en ethanol. Als je gaat verbranden dan moet de output van de ene de input van de andere worden. Krakers die met gas gestookt zijn kunnen in de huidige energiecrisis dat met stoom doen. Dat is echt een manier om de raffinaderijen en petrochemie te verankeren in uw stad. Er is genoeg warmte in de haven steek die in de warmtenetten. Warmtenetten zijn er genoeg. Stoom en ethanol niet.’

Dat zou de optimistische oplossing zijn want de pessimistische was geen vrolijk verhaal. Want dan moest de intercommunale openbare aanbestedingen gaan uitschrijven en het werk duurder uitbesteden. Het probleem is dat geen enkele andere verbrandingsoven de hoeveelheid aankan. Het gaat immers over het afval van één op zeven gezinnen in Vlaanderen.

Puur logistiek dreigt dan een rampscenario. Vrachtwagens, treinen of schepen die Vlaanderen doorkruisen met Antwerps restafval. Honderden extra vrachtwagens per dag door de Kennedytunnel dan vooral. Volgens de milieuactivisten is daar geen sprake van ‘het intussen gekende politieke riedeltje, dat het afval van 1 miljoen mensen uit het ISVAG-werkingsgebied in de straten zal blijven staan bij een eventuele sluiting van de oven’. De meningen daarover verschillen. Schepen Meeuws zag Antwerpen ook niet echt direct ‘het Napels aan de Schelde’ worden.

Maar waar gaat het over?

ISVAG staat voor Intercommunale Voor Slib- en Vuilverwijdering Van Antwerpse Gemeenten. In 1978 namen de Antwerpse gemeenten een intercommunale verbrandingsoven in gebruik langs de Boomsesteenweg te Wilrijk. Wie langs die verkeersader rijdt, ziet de rood-witte fabrieksschouw van de ISVAG-oven. ISVAG als intercommunale blijft alvast bestaan tot 2040. Op 20 oktober 2022 verleenden de vennoten (steden en gemeenten) in de algemene vergadering hun goedkeuring om de intergemeentelijke samenwerking voor een periode van achttien jaar te hernieuwen.

30 Antwerpse gemeenten zijn aandeelhouder

Kristof Bossuyt (N-VA), de voorzitter van Isvag, schetste de huidige complexe structuur: ‘Antwerpen is de grootste aandeelhouder en qua afval de grootste aanvoerder. De oprichters zijn Antwerpen, Mortsel, Niel, Boom, Hemiksem en Puurs-St-Amands. Daar is de huisvuilintercommunale IGEAN in 2005 bijgekomen. Het gaat over meer dan 1 miljoen inwoners.’

‘Momenteel is de afvalverbranding zo georganiseerd dat logistiek één installatie in het zuiden zit – onder de ring – en één in het noorden – boven de ring -namelijk Indaver.’ Het privébedrijf Indaver is een internationale speler qua afval en onderdeel van Katoennatie. Indaver was ooit eigendom van de Vlaamse overheid en privébedrijven, maar werd volledig geprivatiseerd in 2006 en verkocht aan een Nederlands nutsbedrijf (Delta). De Vlaamse regering onder Kris Peeters (CD&V) verkocht toen haar aandelen. Delta verkocht Indaver in 2015 aan Katoennatie.

De Intercommunale voor Slib- en Vuilverwijdering van Antwerpse Gemeenten (ISVAG) vertegenwoordigt 30 steden en gemeenten in de provincie Antwerpen. Die steden of gemeenten hebben óf een eigen huisvuilophaling zoals Antwerpen, óf ze werken samen in een intergemeentelijke samenwerking. De meeste intercommunales fuseerden de laatste 30 jaar en vormen nu IGEAN (dat stond vroeger voor Intercommunale Grondbeleid en Expansie Antwerpen). IGEAN en de Stad Antwerpen halen het huisvuil op van 1,6 miljoen inwoners die samen jaarlijks ongeveer 170.000 ton niet-recyclebaar restafval en grofvuil produceren.

Driekwart van dat afval gaat naar de ISVAG-installatie aan de A12. Met die verbranding produceert ISVAG elektriciteit voor meer dan 25.000 gezinnen die klant zijn bij Engie. ISVAG produceert ook warmte voor drie bedrijven in de buurt.

Elke ton minder huisvuil is extra winst voor de aandeelhouders

Volgens Bossuyt is Isvag goed voor 170.000 ton restafval: ‘40.000 ton wordt al door Indaver verbrand, ongeveer 130.000 ton hier. Sommige mensen hebben bezwaren tegen onze vraag naar extra capaciteit. Ze denken dat door overcapaciteit er geen stimulans is om het restafval te doen dalen. Als je genoeg ovens hebt ga je niet verminderen. Dat klopt niet, want gemeenten betalen voor elke ton afval ze door ons laten verwerken. Hoe minder afval, hoe minder het hen kost. Tegelijk is het correct om zero waste na te streven, maar we zijn er nog lang niet.’

Volgens Jan Verheyen van OVAM zijn de tien afvalverbrandingsovens in het Vlaams Gewest juist groot genoeg voor het totale afval. Uitwijken met afval is quasi onmogelijk. Het zou trouwens een logistieke nachtmerrie zijn om 130.000 ton per jaar te verspreiden over de negen andere afvalverbrandingsoven. Vuilkarren zullen echt niet naar Kallo, Beringen of Tessenderlo rijden. Dat betekent laden en lossen en overladen en opnieuw lossen van restafval.

Afval blijft een belangrijke taak voor de intercommunales volgens Bossuyt: ‘De overstroming in Luik heeft het tekort qua verwerking duidelijk gemaakt. Ook tijdens Corona bleek dit tekort aan verwerking.’ Het moment dat de Walen geen Vlaams bedrijfsafval meer kunnen verwerken blijft dit in Vlaanderen. Afval is een gewestmaterie. Dat betekent dat alle huisvuil in het eigen gewest moet verwerkt, maar bedrijfsafval niet. Als dat toch samenkomt is er te weinig capaciteit.

Energiecrisis schudde de kaarten opnieuw

‘Tijdens Corona zagen we een lichte daling in het restafval uit Antwerpen die werd gecompenseerd door een stijging bij de andere vennoten. Door de jaren heen evolueerde ook de samenstelling van het afval. De calorische waarde is afgenomen, er zit minder plastic in, ondermeer door de invoering van de PMD-zak. Geurhinder hebben we nooit gehad. De lucht van de afvalbunker wordt afgezogen om verbranding te bevorderen.’

Door de energiecrisis zijn de kaarten ook opnieuw geschud, beweert Bossuyt: ‘Voor de energiecrisis was energieoutput niet prioritair. We leveren elektriciteit en restwarmte.’ Voor lokale warmtenetten is elke km immers extra warmteverlies. ‘Het zou de ambitie moeten zijn om Antwerpen langs de vier windstreken met een warmtenet te voorzien.’

De drie struikelblokken van Isvag

Het Isvag-dossier bestaat uit drie zaken. Ten eerste de verlenging van de vergunning van de verbrandingsovens (twee in totaal). Ten tweede de vergunning en de installatie van nieuwe moderne ovens met meer capaciteit. En ten derde de aanleg van een warmtenet om de restwarmte te kunnen leveren aan bedrijven, universiteit en woningen. Tel daarbij subsidiedossiers zoals een Europese subsidie voor de aanleg van het warmtenet.

De tegenstanders willen de verbrandingsoven dicht en weg. Isvag-voorzitter Kristof Bossuyt (N-VA) is het daar niet mee eens. ‘De ligging is niet geheel onlogisch. Dankzij het feit dat we naast Aquafin liggen, hoeven we geen grond- of leidingwater te gebruiken voor onze processen. De omgeving heeft ook voordelen van Isvag. Mocht het ooit zover komen, dan is de hele buurt laatst in het afschakelplan, dankzij onze stroomproductie.’

De kans dat een andere site gevonden wordt, is ook klein en zou een enorme investering meebrengen. ‘De verhuis betekent sowieso kapitaalvernietiging. We zijn al tien jaar bezig om een nieuwe vergunning te bekomen. Wees realistisch. Eender waar je vandaag een installatie wil bouwen zal je geconfronteerd worden met vergunningsproblemen. Indien de Isvag-installatie uit dienst wordt genomen, brengt dat grote logistieke uitdagingen met zich mee. In dat geval zijn er drie nieuwe overslaglocaties nodig en dat betekent drie nieuwe vergunningsdossiers’ aldus Bossuyt. ‘Als het hier een overslagsite wordt dan is er geen enkel voordeel meer. Als de installatie uit dienst wordt genomen, zullen er extra overslaglocaties nodig zijn. Als op de Isvag-terreinen dan een overslag komt, dan zal men hiervan wel de nadelen ondervinden maar niet langer de voordelen van de energieproductie.’

De Vlaamse regering wil dat afvalverwerking langs het spoor of langs het kanaal komt. Bossuyt is het daarmee eens: ‘Nieuwe afvalverwerkingsinstallaties moeten bij voorkeur aan het water of aan het spoor. Het is mooi om te zeggen, zet dat maar aan het water, maar water en spoor is geen gangbaar gegeven. De meeste gemeenten en steden liggen niet aan het water of aan spoorwegen, waardoor je nog steeds een afstand over de weg moet afleggen en overslaglocaties nodig hebt. Bovendien is het weinig rendabel om een schip vol heen en leeg terug te laten varen’.

Volgens Bossuyt moet afval vooral niet rondgereden worden: ‘Afval moet zo dicht mogelijk verwerkt worden bij plek waar het geproduceerd wordt en dan is het logisch langs de verkeersaders. Over hoeveel vrachtwagens gaat het eigenlijk per dag? In Antwerpen stad is de helft nachtophaling waardoor dit geen impact heeft op verkeersdrukte.’

‘Ze houden een bestaande installatie en de vernieuwing tegen die veel beter was om elders een nieuwe te moeten bouwen. Na 40 jaar op een locatie die beantwoord aan alle regels.’

Burgemeester Sophie De Wit (N-VA) van Aartselaar vindt de Boomsesteenweg nu al te druk en een verkeersramp. Een veelgehoorde kritiek in Aartselaar is het aan- en afrijden van vrachtwagens. Bossuyt is het daar niet mee eens. ‘We zoeken ook geen extra verkeersafwikkeling.- Wat de mobiliteit ten goede zou komen is een soort ruil, waarbij een deel van Isvag afval in het Noordelijke deel van onze verwerkingsgebied naar Indaver blijft gaan, terwijl vrachtwagens uit het Zuiden, die Isvag vandaag voorbijrijden om naar Indaver te rijden, hier zouden stoppen om dat afval bij Isvag te laten verwerken.’

De vervlogen Europese subsidies en de nieuwe speelbal

Isvag liep eind 2022 een Europese subsidie mis van 8 miljoen euro omdat de Vlaamse regering die weigerde toe te kennen omdat ze geen vergunning hebben op lange termijn. De leefbaarheid van dat warmtenet was volgens het kabinet van de minister voor Omgeving Demir (N-VA) onzeker zonder verbrandingsovens. Dit tot grote woede van het bestuur van Isvag. ‘De verdere uitrol van dat warmtenet is eigenlijk een no brainer, maar in politiek overheerst emotie blijkbaar op ratio’ reageerde Bossuyt daarop.

Die beslissing volgde amper maanden na een andere beslissing van minister Demir. Demir tilde de definitieve vergunning van de Isvag-installatie over de verkiezingen en verleende de verbrandingsoven een proeftermijn van twee jaar. (Die dus in augustus 2024 vernietigd werd.) Het uitblijven van de hernieuwing van de basisvergunning door de Vlaamse Regering strooide roet in het eten, want dat was nodig voor de uitbreiding van het bestaande warmtenet en omwille van de aanvragen in verband met de nieuw te bouwen oven.

Het warmtenet dat Isvag wil uitbouwen is ondertussen de tweede speelbal in het dossier geworden. Het eerste stukje warmtenet is door Isvag aangelegd en betaald. Dat is overgedimensioneerd omdat later als backbone te gebruiken en te interconnecteren met andere netwerken.

‘Nu missen we 8 miljoen euro Europees geld. Dat is weg per definitie. Dat was geen Vlaams geld dat was geld van de EU dat Vlaanderen mocht verdelen. Tel daarbij ongeveer 20 miljoen euro privé-geld. Als dit tracé nu zou worden aangelegd door Fluvius dan draait de belastingbetaler daarvoor op via zijn energiefactuur. Het is verschrikkelijk dit is het meest gepolitiseerde dossier in jaren’ aldus Bossuyt.

Warmtenet is no brainer

ISVAG bestelde wetenschappelijke studies onder andere bij de Universiteit Antwerpen. ‘Een studie van de universiteit Antwerpen over de verdere uitrol van het warmtenet geeft aan dat dit net de volledige uitstoot van de wagens die over de A12 rijden, zou compenseren’ aldus Bossuyt.

Uit dat onderzoek kwam ook naar voren dat een verhuis van de Isvag-installatie quasi onmogelijk was. De beste oplossing bleek de bouw van een nieuwe verbrandingsoven met grotere capaciteit die naast elektrische energie ook warmte via een warmtenet zou leveren aan de regio. De steden en gemeenten zouden sowieso voor 190.000 ton per jaar verbrandingscapaciteit nodig hebben. Zonder exploitatievergunning is het verwerven van vergunningen en zelfs het bouwen van de nieuwe oven uitgesloten. De Vlaamse regering verlengde daarom het gebruik van de oude oven destijds tot 2022.

De nieuwe, grotere oven komt er niet, net zomin als de bijkomende twintig jaar exploitatie. Door de beslissing om maar een verlenging van twee jaar exploitatie te geven zorgde het kabinet Demir ervoor dat de argumentatie om de oven aan een warmtenet te koppelen weinig realistisch werd.

Maar waarom zijn de milieuactivisten dan zo mordicus tegen als via het warmtenet groene warmte kan geleverd aan de hele regio? Het verzet is deels historisch. Het gaat al lang niet meer over wat wordt uitgestoten. Het gaat over een symbool. De rood-witte schoorsteen. Gesubsidieerde actiegroepen zoals Natuurpunt en Bond Beter Leefmilieu hebben geld en middelen om te blijven procederen. Isvag is een symbooldossier geworden. Het voorstellen alsof enkele honderden villabewoners in Aartselaar gewoon geen verbrandingsoven in hun achtertuin willen is te eenvoudig. Het hele dossier draait op emotie, maar ook om machtsvertoon. De informatiestromen tussen het Agentschap Natuur en Bos (ANB) of de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) en de actiegroepen zijn berucht.

Heel concreet draait alles rond het ‘fallout-gebied’ met een straal van twee kilometer rondom de oven. Door de meest courante windrichting zijn Aartselaar en de Wilrijkse Neerlandwijk de plekken waar de meeste schadelijke gevolgen te meten zouden moeten zijn. Metingen bevestigden hogere concentraties van bepaalde stoffen waarop telkens extra maatregelen getroffen werden in de vorm van filters op de schouw van de oven. De Boomsesteenweg die tussen Aartselaar en de Isvag-installatie ligt is één van de drukse en gevaarlijkste verkeersaders rond Antwerpen. Bijna alle fijn stof en stikstof komt van die baan.

Gebroken beloften

De fout zit vooral bij gebroken beloften in het verleden. In 2010 beloofden de ISVAG-bestuurders dat ze voor de aflopende milieuvergunning slechts een nieuwe vergunning van tien jaar zouden aanvragen. Dit was in plaats van de gebruikelijke termijn van twintig jaar. Toen beloofde de Antwerpse schepen Philip Heylen (CD&V) én tevens de toenmalige voorzitter van Isvag geheel op eigen houtje aan de gemeenteraad van Aartselaar dat de verbrandingsoven zou verhuizen. Zonder mandaat van de raad van bestuur van Isvag. De gemeenteraad van Aartselaar ging overstag.

Van die belofte om een nieuwe vestiging te zoeken voor de gehate afvalverbranding kwam echter niks in huis. Heylen had gelogen. Dat zette volgens de burgemeester van Aartselaar Sophie De Wit (N-VA) veel kwaad bloed in haar gemeente. Nu verwijt haar oppositie De Wit dat ze omwille van een verkiesbare plaats op de N-VA-lijst weigert een vernietigingsberoep in te dienen bij de Raad voor Vergunningsbetwistingen. ‘Ik probeer constructief te zijn. Anderen dienden zoals Natuurpunt, Bond Beter Leefmilieu of MINA-raad dringende schorsingsberoepen in wij beperkten ons als gemeentebestuur tot een vernietigingsberoep.’ De Wit wil de vergunning vernietigen, maar niet onmiddellijk alles laten stilleggen met alle gevolgen vandien voor de andere gemeenten.

Uit dat vernietigingsberoep stapte De Wit uit net voor de campagne voor de gemeenteraadsverkiezingen van oktober 2024. Alle partijen in de gemeenteraad van Aartselaar – op Ieder1 Aartselaar na dan – gingen akkoord met een convenant. Volgens Ieder1 Aartselaar (een restpartij van de voormalige Open Vld) bood deze overeenkomst geen enkele garantie dat de verbrandingsoven ooit zou verhuizen naar een andere, beter geschikte locatie. ‘De Raad voor Vergunningsbetwistingen vernietigt nu op donderdag 29 augustus 2024 met een mijlpaal-vonnis de proefvergunning die N-VA-minister Demir aan ISVAG had verleend. Deze uitspraak komt nu dus als een boemerang in het gezicht van N-VA Aartselaar. Op 13 september 2024 moet de ISVAG-oven eindelijk haar deuren sluiten.’ klonk het bij Ieder1 Aartselaar.

Om even aan te geven welke belangen ermee gemoeid zijn: de advocatenkosten van de gemeente Aartselaar liepen in 2023 al op tot boven de 80.000 euro. Sommigen vragen zich af waar de milieuactivisten dergelijke bedragen halen als hun advocatenhonoraria en procedurekosten even hoog zijn als die van een gemeente als Aartselaar.

De Isvag-voorzitter en lokaal N-VA-mandataris in Wilrijk Kristof Bossuyt (N-VA) bleef altijd mild voor zijn partijgenote en felste tegenstander in dit dossier: ‘Je kan het Sophie De Wit niet kwalijk nemen dat ze haar hakken in het zand zet. Zij komt uit de lokale politiek. Haar eerste dossier was Isvag. Ondertussen is ze burgemeester. De weerstand tegen Isvag wordt in Aartselaar over alle partijen gedragen, terwijl vroeger de meeste weerstand uit Wilrijk kwam.’

De Wit gaf in de koffiekamer van het federale parlement toe dat het niet gemakkelijk is, want de andere 29 gemeenten zijn voor de plannen van Isvag. Dat zou misschien anders zijn als de verbrandingsoven in hun gemeente lag. Alle andere aandeelhouders op Aartselaar na zijn voorstander van de status quo. De consensus daar is dat een nieuwe oven bouwen op een andere locatie voor exact dezelfde eindeloze procedureslagen zou zorgen en die oven er dan nooit zou komen. Sommige aandeelhouders zijn bovendien nog niet vergeten dat Isvag jarenlang verliezen meesleepte van de vele investeringen en pas sinds 2005 terug zwarte cijfers geschreven worden in de boekhouding van de intercommunale.

Daarom was Bossuyt en zijn raad van bestuur aanvankelijk tevreden met de proefverlenging van twee jaar die Demir verleende in 2022. De ISVAG-installatie is immers noodzakelijk voor de afvalverwerking in de ruime regio. Bossuyt kon toen niet voorzien dat de subsidieaanvraag voor de uitbreiding van het warmtenet van Isvag door dezelfde minister enkele maanden later geweigerd zou worden. De door Demir verleende proefvergunning voor twee jaar bleek een vergiftigd geschenk. Tijdens die twee jaar moest ISVAG een businessplan en een milieueffectenstudie maken. In 2024 volgt dan een definitieve beslissing door de minister. Zo tilde Demir de beslissing over de verkiezingen in 2024 en komt het dossier dus terecht in de volgende legislatuur.

De verlenging was vooral een vergiftigd geschenk omdat de actiegroepen in hun reactie op de proefvergunning eigenlijk al zinspeelden op het wegvallen van die subsidie. De milieubeweging verwees naar een negatief advies van het Agentschap Natuur en Bos (ANB) dat zich baseerde op een arrest van de Raad voor Vergunningsbetwistingen van 15 september 2022, over de impact van stikstof op de gebieden van het Vlaams Ecologisch Netwerk (VEN). Zoals hoger reeds vermeld de milieuactivisten zijn perfect op de hoogte van de kleinste details bij ANB.

De lokale adviesraad voor milieu en natuur (MINA-raad) bestond uit vertegenwoordigers van de verschillende natuur- en milieuverenigingen zoals Natuurpunt plus compostmeesters, de schepen van Leefmilieu Cops Hans (Groen), de schepen van dierenwelzijn Bart Lambrecht (N-VA) en voorzitter Erwin Van de Mosselaer. Die MINA-raad adviseert over alles wat te maken heeft met het leefmilieu in en om Aartselaar. De raad adviseert de gemeente over het gemeentelijk milieu- en natuurbeleid en dierenwelzijn.

Van de Mosselaer eiste samen met Natuurpunt en BBL ‘de schorsing bij gewone hoogdringendheid’ omwille van ‘onvermijdelijk verontrustende gezondheidseffecten optreden’. De stikstofimpact op de gezondheid van de omwonenden zou ‘de meest negatieve score van -3’ krijgen. Dat is je reinste flauwekul. De stikstofimpact gaat over de water- en bodemsituatie niet over de gezondheid van mensen en die ‘meeste negatieve score’ is pure fantasie. Daarnaast schermde hij ook nog met ‘diverse negatieve biodiversiteitseffecten van de ISVAG-rookgassen’.

De ironie wil dat de stikstof-emissies van ISVAG nauwelijks 0,1% bedragen in het gebied in kwestie. De stikstofdeposities zijn zelfs niet meetbaar. De voornaamste bronnen zijn het verkeer en de gebouwenverwarming. ‘De Isvag-installatie voldoet perfect aan alle normen en wil nog beter doen. Waarom wil je die dan sluiten?’ aldus Bossuyt.

Interne oppositie

Binnen het stadsbestuur van Antwerpen stonden ook niet alle neuzen in dezelfde richting. Vooruit was naar verluidt geen voorstander van de verbrandingsoven van Isvag. Bossuyt vatte het zo samen: ‘Eén van onze tegenstanders zit echter in het stadhuis: Tom Meeuws van Vooruit.’

Die situatie veranderde grondig in 2023. De destijds bevoegde schepen Tom Meeuws (Vooruit) was pro Isvag, maar zag geen toekomst voor de site in Wilrijk. Dat was ook het partijstandpunt van Vooruit.  ‘Ons punt is lang verkeerd begrepen. Ons punt is niet luchtkwaliteit. Isvag is een gezond bedrijf. Ze hebben spaarpot voor een nieuwe oven. Je moet het geld niet door de ramen en deuren gooien. Wij zijn niet tegen Isvag en willen niet dat Isvag stopt. Zeker mijn partij is voorstander van intercommunales.’ Meeuws voegde er in februari 2023 aan toe: ‘Als je een nieuwe verbrandingsoven bouwt kan je hem veel goedkoper bouwen op plek waar hij gewenst is. Vanuit milieutechnologisch oogpunt is Antwerpen een fantastische plek om dat te doen. We hebben hier bedrijven die allemaal smeken om groene stoom en groene methanol. Dan kan je beter een plek zoeken waar de energie van een moderne oven veel meer rendeert. Stoom levert veel meer op. Stoom en methanol kunnen alle industriële havenbedrijven gebruiken.  Wij socialisten zijn voor de haven. Er is geen enkele havenstad die niet begint in kringlopen te denken.’

De analyse van Meeuws was dat Isvag teveel tijd en teveel rechtszaken heeft verloren. ‘Geen enkele procedure hebben ze gewonnen de laatste vijf jaar. Als je zo koppig aan 100 per uur op de muur blijft rijden. Ze hadden eind 2019 snel moeten schakelen. Het zakt stilaan in dat het verhaal in Wilrijk voorbij is.‘

‘Ik ben ook niet gelukkig dat Isvag door Zuhal maar twee jaar vergund werd. Vier had beter geweest. Dat neemt niet weg dat ze heel lang met een tunnelvisie hebben gewerkt. Het begon met de nieuwe oven. Die nieuwe oven ging 200 miljoen euro kosten, er is er één in Beringen gebouwd voor de helft door Bionerga. Op drie jaar tijd. In Limburg stonden alle neuzen in dezelfde richting. Die Limburgers zijn wat dat betreft heel slim’ aldus Meeuws in februari 2023.

Voor Meeuws vormde ook geld een punt: ‘Duurder zal het nooit worden. Als Isvag de nieuwe oven had gebouwd dan zouden de gate fees hoger zijn en dan zouden we helemaal geen dividenden meer krijgen. Met de nieuwe oven zouden er geen kredietnota’s meer zijn en geen dividenden.’

Bovendien moeten verbrandingsoven binnenkort van de Europese Commissie ook uitstootrechten betalen binnen het ETS-systeem.

Het mobiliteitsaspect is volgens Meeuws geen probleem, maar een kans. ‘Je zou perfect kunnen overslaan. Binnen een havenstad is dat geen probleem. Het is niet enkel de Vlaamse regelgeving dat er mobiliteitsrendement moet zijn bij de bouw van een nieuwe oven. Dus bouw waar kanaal is of spoor is. Afval is een grondstof tegenwoordig. Dat heeft en waarde. Hetzij als brandstof, hetzij bij vergisting. Indaver Kallo levert stoom en die wordt gebruikt in fabrieken zoals Ineos en die fabrieken gaan na gebruik de restwarmte in het warmtenet steken. Je moet in cascades denken. De hoogcalorische waarde gebruiken en zo afzakken. Alles draait rond energierendement. Zo efficiënt mogelijk. Je gaat pas over op warmtenetten na zo’n cascade. Dat levert financieel rendement.’

‘We hebben drie jaar geleden een studie gedaan. Er was zeer veel interesse. Doe een marktbevraging. Waar kan je het maximaal multimodaal ontsluiten? Vertrek van een wit blad. Hoe willen we ons afval laten aanbieden door de Antwerpenaren. Dat mag heel erg breed gaan.’ Burgemeester Bart De Wever (N-VA) zou op dezelfde lijn zitten.

Meeuws hoopte de komende drie maanden ‘na jaren van gebekvecht dat met de andere vennoten te beslissen. Die klip is genomen in Antwerpen. De volgende stap is overleg met IGEAN. Het is het moment om open door te praten. Ik ben er nogal optimistisch in.’ Die ommekeer volgde niet.

De Stad Antwerpen heeft ook geen keuze. Als Isvag dicht moet, dan is Indaver in de haven ten Noorden van Antwerpen te klein. Die beschikken maar over 112.000 ton capaciteit, terwijl de nood 170.000 tot 190.000 ton is. Indaver heeft nog een verbrandingsoven in Kallo (Beveren). Indaver Kallo heeft een capaciteit van 400.000 ton. Die capaciteit zit uiteraard ook bijna vol. Er is in heel Vlaanderen volgens OVAM geen restcapaciteit beschikbaar. Indaver heeft als aandeelhouder Katoennatie en is een internationale speler.

Meeuws was daarover niet erg bezorgd: ‘Rotterdam heeft al laten weten dat ze bereid zijn om tijdelijk te depanneren en die hebben capaciteit. ‘Aan zeer goedkope tarieven’ aldus Meeuws. AVR (de Rotterdams verbrandingsoven, nvdr) stuurde Isvag zelfs al een brief.’ Een afvalexportverbod in Vlaanderen verbiedt dit zonder toestemming van OVAM.

Winnaars en verliezers of enkel verliezers?

Wat bijzonder bitter moet zijn voor de raad van bestuur van Isvag is dat Tom Meeuws samen met Vlaams minister-president Jan Jambon (N-VA) en havenschepen Annick De Ridder (N-VA) in 2023 trots het warmtenet van Indaver in het Noorden van Antwerpen in gebruik nam. Notabene voor de levering van stoom aan een mouterij en vervolgens de restwarmte bij industriële bedrijven en de verwarming bij sociale woningmaatschappij Woonhaven. Indaver ontstond trouwens ooit als een samenwerking tussen de Vlaamse regering en privébedrijven. De Vlaamse overheid verkocht Indaver in 2006. Iemand die liever anoniem blijft uit de Antwerpse politiek voorspelde alvast ‘ne schone cadeau veur den Huts’ als Isvag dicht moet. Tom Meeuws zag Isvag in elk mogelijk scenario ‘doorstarten’, maar lachte smakelijk met die laatste opmerking over Indaver.

Het risico bestond effectief dat Isvag dicht moet als de Raad voor Vergunningsbetwistingen (RvVB) de proefvergunning schorste zoals de milieuactivisten vragen. Toen dat op 29 augustus gebeurde stond iedereen met de rug tegen de muur.

Bij het kabinet Demir wisten ze dat ze ‘niet erg geliefd zijn bij Isvag’, maar ook bij Indaver zou dat niet anders zijn. In februari 2023 zei een kabinetsmedewerker: ‘We hebben Indaver pas strengere normen opgelegd, die ze ook nog eens aanvechten, dus zo lief vinden die ons ook niet’. Het ging dan om lozingsnormen voor PFAS in de verbrandingsinstallatie te Kallo. Een zaak die nog lopende is.

Op de vraag of een vergunning krijgen voor een verbrandingsoven stilaan geen hopeloze zaak wordt in Vlaanderen antwoordde Vlaams parlementslid Andy Pieters (N-VA) als toenmalige kabinetschef van Zuhal Demir in 2023: ‘lijkt me niet.  Alle vergunningen voor verbrandingsinstallaties zijn recent ook geactualiseerd qua normen en ik krijg niet het signaal dat er veel de deuren hebben gesloten daardoor’.

Dit alles neemt niet weg dat een leefbaar project zoals het warmtenet van Isvag op sterven na dood is. Het bestaande warmtenet van Isvag was een succes. Momenteel zijn drie bedrijven aangesloten op het ISVAG-warmtenet. De wachtlijst om aan te sluiten bedraagt al ruim 30 bijkomende bedrijven. Dit zijn bedrijven die momenteel verwarmen met fossiele brandstoffen en dus CO2 en stikstof uitstoten. Met de geplande investering in een nieuwe energieturbine kon Isvag de capaciteit van het warmtenet twintig keer groter maken. Dat stopt allemaal op 13 september 2024.

Overwinsten

De aandeelhouders van Isvag hadden ook niet te klagen. ‘Zullen we het eens hebben over “overwinsten”?’ zei Bossuyt ‘Bij ons zijn die integraal uitgekeerd aan de aandeelhouders. De gemeenten dus. Voor de Stad Antwerpen was dat 4 miljoen euro dividend in boekjaar 2022. Dankzij onze energieopbrengsten. Isvag verkoopt stroom en warmte. Dat wordt vergoed volgens een formule die gekoppeld is aan de Belpex. We hadden die acht miljoen euro winst ook kunnen gebruiken voor datgene waar we nu 8 miljoen euro subsidie door de neus geboord kregen. Ik heb veel zin om tegenstanders te vragen of ze dat soms liever hebben.’

Meeuws reageerde daar in 2023 nogal laconiek op want met de nieuwe dure oven was het ook afgelopen met de dividenden.